MUIZENEST

Het Verzetskruis is een Nederlandse onderscheiding, die bedoeld is voor personen die zich tijdens de Tweede Wereldoorlog bezighielden met verzet tegen de Duitse of Japanse bezetter. Het Verzetskruis dient niet verward te worden met het in 1980 ingestelde Verzetsherdenkingskruis. Het Verzetskruis (voluit: Verzetskruis 1940-1945) is op 3 mei 1946 bij Koninklijk Besluit ingesteld, “ter erkenning van bijzondere moed en beleid aan den dag gelegd bij het Verzet tegen de Vijanden van de Nederlandse zaak en voor behoud van de geestelijke vrijheid”. De onderscheiding meestal aan Nederlanders, maar ook aan enkele Belgen en Fransen. In totaal werd de onderscheiding 95 keer verleend, namelijk aan 94 personen en eenmaal aan een (nooit gebouwd) monument. De enige die het Verzetskruis bij leven ontving was Gerard Tieman, alle 93 andere onderscheidingen werden postuum verleend. De komende tijd gaan we alle 95 onderscheidingen de revue laten passeren.

Het Nederlandse verzet was in 1945 wars van onderscheidingen. In brede kring meende men dat men zich niet uit ijdelheid had ingezet en dat het, omdat verzet tijdens de oorlog levensgevaarlijk was geweest, ondoenlijk of onwenselijk was om tussen verzetsstrijders onderling verschil te maken. Desondanks werd een groot aantal Nederlanders gedecoreerd met de Britse King’s Medal for Courage in the Cause of Freedom, het George Cross en de Amerikaanse Medal of Freedom, voor hun bijdrage aan de overwinning of voor daden als het verbergen van bemanningsleden van boven Nederland neergeschoten geallieerde vliegtuigen.

Na de oorlog bestond het idee dat het verzet een rol zou moeten spelen in het Nederlandse bestuur. Koningin Wilhelmina sprak over de verzetsstrijders als “de nieuwe adel” – de oude elite had in haar optiek afgedaan. De vraag rees of naast al bestaande Nederlandse militaire onderscheidingen (zoals de Militaire Willems-Orde en de Bronzen Leeuw) ook een civiele onderscheiding voor verzetsstrijders moest worden ingesteld. De regering vroeg advies aan een commissie, de Raad voor Onderscheiding en Eerbetoon, die op haar beurt weer advies inwon bij de Grote Adviescommissie der Illegaliteit en de Binnenlandse Strijdkrachten. Ondertussen werd op 28 november 1945 al aan de Rijksmunt de opdracht gegeven een nieuwe onderscheiding te laten ontwerpen. De vraag van de regering werd door een bepaalde stroming (o.a. de LO-LKP) binnen het verzet negatief, maar door de Binnenlandse Strijdkrachten positief beantwoord. De regering was, evenals Koningin Wilhelmina, voorstander van een civiele verzetsonderscheiding en besloot tot een compromis: het Verzetskruis zou alleen postuum worden verleend. Desondanks zou de onderscheiding in 1946 nog bij zijn leven worden toegekend aan Gerard Tieman. Latere voordrachten om het Verzetskruis aan een nog levende persoon te verlenen werden afgewezen. Omdat het Verzetskruis werd geacht in belang direct te volgen op de Militaire Willems-Orde, werden voor de verlening zeer hoge maatstaven gesteld. De daarbij gevolgde procedures en gemaakte afwegingen zijn echter nooit bekend geworden.
Op 7 mei 1946 (ook de datum van de terechtstelling van NSB’er Anton Mussert) werden de eerste Verzetskruisen (postuum) aan 50 Nederlanders verleend. De uitreiking aan hun familieleden vond twee dagen later plaats in het Paleis op de Dam in Amsterdam. Op 24 oktober 1946 volgden de eerste (eveneens postume) onderscheidingen aan Belgische en Franse verzetsstrijders. Het laatste Verzetskruis werd in 1955 toegekend aan Bernard IJzerdraat. In alle gevallen ging de onderscheiding vergezeld van een persoonlijke brief van Koningin Wilhelmina (vanaf 1948: Prinses Wilhelmina).

Op voordracht van de Nederlandse Ambassadeur in de Verenigde Staten, Mr. Eelco Nicolaas van Kleffens, werd op 17 oktober 1947 een Verzetskruis toegekend aan de “onbekende Joodse Soldaat die in het getto van Warschau zijn leven gaf voor de vrijheid van alle volkeren”. De onderscheiding, die om politieke redenen niet in Warschau werd uitgereikt, werd door Van Kleffens, zelf lid van het comité van aanbeveling, bepleit om publiciteit te verkrijgen voor een in New York te bouwen monument voor de heldhaftige maar hopeloze opstand in het getto tegen de Duitse bezetter in april en mei 1943. Het monument voor de opstandelingen in het getto en de 6 miljoen in Europa omgekomen joden werd nooit gebouwd, maar er kwam wel een gedenksteen aan de oever van de Hudson.

Het Verzetskruis is een Latijns kruis van brons dat gedekt wordt door een koningskroon. Op het kruis is Sint Joris afgebeeld die een vuurspuwende draak aan zijn speer rijgt. Op de armen zijn de woorden “TROUW TOT IN DEN DOOD” te lezen. De achterzijde vertoont een vlammend zwaard met twee gebroken ketenen. Het ontwerp is van de hand van de Delftse hoogleraar L.O. Wenckebach. Bij postume toekenningen werd een kruis met de afmetingen 80,2 bij 35 mm uitgereikt. Gerard Tieman, de enige die de onderscheiding bij leven ontving, kreeg een exemplaar van 60 bij 36 mm. Het Verzetskruis werd als onhandig groot en zwaar ervaren. Het bij het Verzetskruis horende lint is purperrood met twee oranje biezen.