EEN KAT IN DE ZAK KOPEN

Wanneer iemand niet tevreden is over een aankoop kan hij zeggen dat hij ‘een kat in de zak heeft gekocht’. Over de herkomst van de uitdrukking bestaan twee theorieën, die overeenkomsten vertonen maar ook iets van elkaar verschillen. Spreekwoorddeskundige Stoett meent dat deze uitdrukking stamt uit de tijd dat bonthandelaren nog jassen van kattenbont maakten. Niet alle katten waren echter geschikt om bont van te maken, eigenlijk waren alleen zwarte katten daar geschikt voor. Natuurlijk waren er slimmeriken die een handelaar een kat met een andere kleur probeerde te verkopen. Dat deden ze door de kat in een zak een te bieden, in de hoop dat de handelaar zo goed van vertrouwen was dat het wel een zwarte kat zou zijn. Wanneer de bonthandelaar dus niet in de zak had gekeken en zich had laten bedonderen, had hij ‘een kat in de zak gekocht’ ofwel een waardeloze aankoop gedaan. Harrebomeé, een andere spreekwoorddeskundige, meent dat de uitdrukking afkomstig is uit oude volksverhalen die gingen kat in de zakover de ‘wisseldaalder’. Dit was een fictieve munt die als bijzondere gave had dat hij altijd weer terugkeerde naar de eigenaar. Wanneer je een wisseldaalder had, kon je dus nooit arm worden. In deze verhalen ging het er vooral om hoe je een dergelijke munt kon bemachtigen. In enkele van die verhalen kwam de ‘kat in de zak’ voor en speelde ook de duivel een grote rol. De duivel was namelijk degene die de felbegeerde wisseldaalder in zijn bezit had en om die wisseldaalder te bemachtigen moest iemand met een kat in een zak op middernacht op een kruispunt gaan staan. Wanneer je daar stond kwam de duivel in de vermomming van een persoon langs, om te vragen wat er in de zak zat. Je moest dan zeggen dat er een haas in zat, waarna de duivel deze met de wisseldaalder van jou kocht. Daarna moest je maken dat je wegkwam, om te voorkomen dat de duivel doorhad dat je hem bedrogen had. Je had de duivel dan dus ‘een kat in de zak’ verkocht en zo de wisseldaalder bemachtigd. Van dit verhaal bestaan nog verschillende andere varianten waar ook ‘een kat in de zak’ in voorkwam, weer met als doel om de duivel op te lichten. Beide theorieën gaan er dus vanuit dat mensen vroeger een kat in een zak deden om iemand op te lichten en daar komt de uitdrukking dan ook vandaan.