GENOOTSCHAP PULCHRI STUDIO

Het schilderkunstig genootschap Pulchri Studio (Latijn voor ’uit ijver voor het schone’) werd in 1847 ten huize van schilder Lambertus Hardenberg in Den Haag opgericht. Lang voor het ontstaan van Pulchri Studio kende Den Haag al een organisatie van kunstenaars. Zo was er sinds de 17de eeuw de schildersconfrérie Pictura, ontstaan uit het St. Lucasgilde. Pictura organiseerde kunstbeschouwingen en er werd getekend, naar gekleed model. Omstreeks 1810 verdween Pictura. In de negentiende eeuw vestigden zich steeds meer kunstenaars in Den Haag. Diverse malen is geprobeerd een vereniging van kunstenaars op te richten zoals het Teekencollegie Aan Kunst en Vriendschap gewijd in 1845. Vrijdagsmiddags werd op het atelier van Lambertus Hardenberg op de Uilenbomen naar model getekend. In januari 1847 besloten Hardenberg, Roelofs, Van Hove en de Weissenbruchs een Schilderkundig Genootschap onder de naam ‘Assiduitas’ op te richten voor het tekenen naar model, het bevorderen van de belangen van de beeldende kunst en van de leden, en het houden van kunstbeschouwingen. Al tijdens de tweede vergadering een maand later namen de leden de beslissing de naam te wijzigen in Genootschap Pulchri Studio (dat wil zeggen ‘aan de beoefening van het schone’). Van de nieuwe vereniging konden werkende leden en kunstlievende leden na ballotage lid worden. Johan Hendrik Weissenbruch, zijn neef Jan Weissenbruch, Willem Roelofs, Jan Frederik van Deventer, Willem Antonie van Deventer, Jacob Jan van der Maaten en F.H. Michael waren de oprichters. Bart van Hove werd de eerste voorzitter, terwijl Michaël het secretariaat waarnam en Johannes Bosboom penningmeester werd. Nadien sloten Jozef Israels en Hendrik Willem Mesdag zich aan.
Toenemende onvrede onder de jonge kunstenaars in Den Haag over de blijkbaar ontoereikende mogelijkheden tot vorming en ontplooiing, was de aanleiding. Men wilde kunstenaars in staat stellen naar model te werken en van gedachten en meningen te wisselen tijdens opzettelijk daartoe gehouden kunstbeschouwingen. Deze kunstbeschouwingen van Pulchri Studio in de Boterwaag aan de Grote Markt waren beroemd. Kunstenaars lieten er hun werk bekritiseren en ook kunstlievende leden konden hun collecties tonen. In de Boterwaag was ook de eerste sociëteit. De tekenlessen vonden hier niet plaats, maar in een tekenlokaal in de Wagenstraat 81. Belangrijke schilders als Jozef Israëls, Hendrik Mesdag en Anton Mauve werden lid van Pulchri Studio. Later werden de tekenlessen gegeven in een bovenlokaal van de Nutsschool op het Buitenhof. Naderhand vonden de kunstbeschouwingen plaats in de Logezaal van de Vrijmetselaars op de Fluwelen Burgwal.
In 1861 huurde Pulchri Studio het hoofdgebouw en de tuin met kegelbaan van het Hofje van Nieuwkoop. Ook kunstenaars uit andere disciplines, zoals acteurs, musici en architecten, konden als lid toetreden. Omdat het Hofje van Nieuwkoop snel te klein werd, kocht Pulchri Studio in 1887 het pand Prinsegracht 57 (thans Leger des Heils) aan waar men voor het eerst een expositieruimte kreeg.
Pulchri Studio kreeg steeds meer kunstenaarsleden. Toen ook het pand aan de Prinsegracht te klein werd, financierde Hendrik Mesdag, de zeeschilder, tezamen met zijn broer Taco in 1898 de aankoop het grote woonhuis aan het Lange Voorhout 15. Op de plaats van de koetshuizen liet Mesdag tentoonstellingszalen bouwen. Hoewel de broers Mesdag voor de belangrijkste financiële injectie zorg droegen, hielpen ook vele andere leden door elk een kunstwerk af te staan dat geveild werd voor het goede doel. De veiling bracht het voor die tijd enorme bedrag van 50.000 gulden op. In 1901 werd het gebouw door het Pulchri Studio betrokken.
De Pulchri-feesten genoten grote bekendheid. Met name de tableaux vivants naar beroemde schilderijen als de Anatomische Les en de Nachtwacht waren befaamd. Tegen betaling werden deze tableaux vivants herhaald voor het publiek. De opbrengst ervan ging naar het in 1864 opgerichte Ondersteuningsfonds voor Hulpbehoevende Kunstenaars of hun Weduwen- en Wezen. Vrouwen werden pas in 1893 werden toegelaten op de Pulchri-feesten, enige jaren later konden ze ook lid worden.
Behalve ledententoonstellingen werden vóór de Tweede Wereldoorlog ook exposities van onder meer Schotse, Hongaarse, Spaanse, Italiaanse, Poolse, Belgische en Zweedse schilderkunst georganiseerd.
Het is opmerkelijk dat Pulchri Studio ontstond uit Haagse onvrede op het moment dat de Franse Barbizon-schilders afrekenden met het symbolistische classicisme. Deze Franse schilders werden uitgescholden als Onverschoonde Democraten, 15 jaar voor Courbet en Manet als Refusés afgewezen werden door de Salons Officiels en 25 jaar voor de Parijse impressionisten hun geruchtmakende leventje aan de klok hingen. Het ging er in Den Haag wel minder rumoerig aan toe.
Pulchri was sedert 1901 gehuisvest aan het Lange Voorhout 15. Na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog verzetten de Pulchri-kunstenaars zich aanvankelijk tegen de door de Duitsers ingestelde Kultuurkamer. Met andere Nederlandse kunstenaarsverenigingen werd overleg gepleegd en de Nederlandsche Organisatie van Kunstenaarsverenigingen (NOK) opgericht. Deze vereniging zou niet lang bestaan. In 1942 verloor Pulchri Studio de zelfstandigheid. Pulchri Studio moest zich alsnog aanmelden en Willy Sluiter, de voorzitter van Pulchri werd door de Duitse bezetter gedwongen in functie te blijven met enkele voorstanders van de aansluiting bij de Kultuurkamer. Vele leden zegden het Pulchri-lidmaatschap vervolgens op. Vanwege de samenwerking met de Duitse bezetter beëindigde koningin Wilhelmina in 1946 haar beschermvrouwschap en haar werkend lidmaatschap van Pulchri Studio. Het zou vijtig jaar duren totdat in 1996 haar kleindochter koningin Beatrix opnieuw bereid was het beschermvrouwschap op zich te nemen.
Na de oorlog groeiden langzamerhand weer de contacten met de internationale kunstwereld. Op de Pulchri-tekenzolder werd honderd jaar geleden reeds geschilderd, ook anno 2006 worden in hetzelfde lokaal nog oefeningen in tekenen gehouden Pulchri Studio organiseert nog steeds regelmatig exposities van werk van leden en kunstenaars uit binnen- en buitenland. Alleen de kunstbeschouwingen worden niet meer gegeven. In de laatste decennia zijn ook beeldhouwkunst, grafiek, fotografie en nieuwe media belangrijk bij Pulchri Studio.