SCHOOLUITDRUKKINGEN

Strafregels schrijven, overblijven, in de hoek staan en misschien zelfs nog wel een tik met een liniaal. Deze straffen waren lange tijd gewoon in het onderwijs, hoewel ze voor de leerlingen van nu wellicht oubollig klinken. Lijfstraffen waren in de 17e eeuw normaal. Ze werden toen als een probaat middel gezien om de orde te handhaven in de vaak overvolle klassen. Zat een ongehoorzaam kind ver weg, dan gooide de meester een ‘pechvogel‘ van stof gevuld met zand of paardenhaar naar hem toe (zie de afbeelding hiernaast). De leerling moest deze dan terugbrengen, waarop hij of zij een duchtig pak slaag ontving. De roe werd gretig gebruikt op de ontblote ruggetjes of achterwerken. Maar de leraar sloeg ook om andere redenen. Met de ‘plak‘ – een ronde houten schijf aan een steel – kregen leerlingen die hun les niet hadden geleerd, letterlijk een tik op de vingers of vlakke hand.

Volgens de Delftse Schoolwet uit 1547-1548 kregen de leerlingen van de Latijnse school net zo goed slaag voor spreken in de eigen taal als voor hoerenlopen, stelen, naar de dolk of het zwaard grijpen, liegen en brutaal zijn. De rechtvaardiging voor lijfstraffen werd uit de Bijbel gehaald. Zo staat in de Statenvertaling in Spreuken 13:24: ‘Die zijn roede inhoudt, haat zijn zoon; maar die hem liefheeft, zoekt hem vroeg met tuchtiging’. Slaan werd gezien als een verantwoorde opvoedings-methode. Maar het moest weloverwogen gebeuren. De 17e eeuwse predikant Jacobus Koelman stelde: ‘De kastijding is een bittere pil, men dient ze te vergulden in wijsheid, en te geven in liefde.’ Eerder al waarschuwde Valcooch, een Nederlandse onderwijzer in Barsigerhorn, in zijn ‘Den reghel der Duytsche schoolmeesters'(1591), dat kinderen niet tot bloedens toe mochten worden geslagen. Dat was geen overbodige opmerking. Leraren mochten zelf hun straffen bepalen en waren in principe voor het leven aangesteld. Ze waren heer en meester op hun school. Zo kon in Utrecht een wrede leraar jarenlang zijn gang gaan. Hij werd pas ontslagen toen hij een zieke leerlinge die een kerkdienst had gemist, blijvend invalide had geslagen. Valcooch schreef in zijn handboek voor leraren in het streven het onderwijs te verbeteren. Hij gaf bijvoorbeeld aan hoe leraren de orde in de klas konden handhaven: door consequent te zijn en niet te streng op te treden. Maar ook hij vond slaan geoorloofd. Vooral ook omdat veel kinderen in zijn ogen slecht werden opgevoed.

Dat bleef gedurende tot aan het begin van de 19e eeuw de gangbare praktijk. Een kind had vrij snel een draai om de oren te pakken. Een pets met een liniaal over de vingers, of muilperen van “klits-klets-klanderen”, het kwam allemaal voor. De vernedering om een half uur met je gezicht naar het bord te staan met je armen vooruit, soms zelfs met een paar zware boeken erop, of geknield met je blote knietjes op de planken vloer voor het bord te moeten zitten was evenmin gering. Sommige leerkrachten gingen zo ver, dat de kinderen met hun blote knieën op de klompen moesten steunen. Als een van de eerste landen verbood Nederland al in 1820 via de Onderwijswet lijfstraffen op school. Niet alle onderwijzers en ouders waren direct overtuigd van de juistheid van dit verbod, want velen bleven strenge tucht zien als noodzakelijk om een kind te disciplineren en zijn zonden te laten inzien. Ondanks dat verbod uit 1820 bleven de plak en de pechvogel tot in de 19e eeuw in gebruik op scholen in ons land en was ook in de 20e eeuw nog lang niet uitgestorven.

Ook het ‘blok aan het been‘ was gebruikelijk in het onderwijs in de 17e, 18e en 19e eeuw. Door de leerling dit blok aan z’n been te geven, kon hij niet weg. Het is een houten blok met een stalen schakel. In het Onderwijsmuseum is ook nog het schandbord te zien. Een heel groot bord waarop “schande” staat. Als je je ten schande had gemaakt, dan werd je voor de school of zelfs op het marktplein tentoongesteld. En dan is er nog het ezelsbord, een houten bordje met een ezel erop getekend. Dat was voor ‘domme’ kinderen. Als je iets doms had gedaan, werd je gestraft door met dit ezelsbord om voor de klas te moeten staan. Dat kom wel een halve dag duren.