VINCENT VAN GOGH – DE COLLSE WATERMOLEN (1884)

Gisteren groot nieuws: Het schilderij Collse Watermolen, dat Vincent van Gogh schilderde in 1884 tijdens zijn verblijf in Nuenen, is gekocht door het museum in Den Bosch op een veiling van Sotheby’s in New York. De koopsom bedraagt bijna drie miljoen euro, waarmee het de grootste aankoop ooit is door het museum in Den Bosch. Voor de verkoper een lucratieve zaak, want die kocht het in 1966 voor het schamele bedrag van 95.000 ouderwetse guldens. Het is een behoorlijk bedrag, maar het valt in het niet bij het nieuws van een dag later dat een een onbekende koper het astronomische bedrag van 450,3 miljoen dollar (iets van 360 miljoen euro) op tafel moet leggen voor het schilderij Salvator Mundi van Leonardo da Vinci. Waarbij door veel geleerden zelfs wordt getwijfeld of het schilderij wel van de Italiaanse meester is en niet voor het grootste deel van zijn leerlingen. Die twijfel bestaat bij het schilderij van onze Vincent absoluut niet.

Vincent werkte in mei 1884 aan een aantal schilderijen van molens.Zo maakte hij schilderijen van de Opwettense watermolen, de Hooijdonkse molen in Nederwetten en de Genneper watermolen aan de westkant van Eindhoven. De Collse watermolen passeerde Van Gogh als hij van Nuenen naar Eindhoven wandelde. Toen hij deze molen schilderde schreef hij zijn vriend Anthon van Rappard:’t Is een dito geval als de twee andere watermolens die we zamen bezochten doch met twee roodedaken en dat men vlak van voren ziet – met populieren er om heen. Zal in den herfst superbe zijn.’

De ouderdom van de molen valt is niet precies bekend, maar rond het monument zijn aardewerk scherven aangetroffen uit de periode 1200-1250. Het oudst bekende document waarin de molen wordt genoemd dateert uit 1337. Bekend is dat deze molen in de 14e eeuw een bezitting was van de hertog van Brabant die ze in leen gaf aan Rudolfus Rover van Hoescoet. Deze verkocht de molen in 1337 aan de heer van Cuijk en Mierlo. Tot de Franse tijd was het een banmolen, dat wil zeggen dat de molen in de streek een monopoliepositie had. De landbouwers uit de omgeving waren verplicht hun producten hier te laten malen. De molen werd in die tijd verpacht aan de molenaar; de pachtsom kon bestaan uit geld, goederen en molenaarsdiensten. In 1680 is de molen helemaal afgebrand. Na een jaar werd de molen weer in gebruik gesteld. Met de komst van industrialisatie in de tweede helft van de 19e eeuw werd de molen ingezet als industriemolen, zoals het persen van oliezaden en het vervaardigen van sigarenkistjes. Het dubbele waterrad bediende toen een graanmolen aan de Eindhovense en een oliemolen aan de Nuenense kant.

Deze Collse watermolen, gelegen aan de Kleine Dommel, is een zogenaamde dubbele onderslagmolen, een gecombineerde koren- en oliemolen. De korenmolen heeft 2 koppel maalstenen en de oliemolen alleen een voorslagwerk. Voor het goed werken van de molen moet het water opgestuwd worden. Het waterpeil wordt het gehele jaaren op het zomerpeil van 15,76 meter gehouden. Vroeger werd naast het zomerpeil ook een winterpeil van 16,16 m aangehouden. De oliemolen werd rond 1920 buiten gebruik gesteld, maar in 1960 kocht de gemeente Eindhoven de molen gekocht, waarna het verval toch nog een tijdje doorzette. In 1975 werd een restauratieplan opgezet, waarbij het schilderij van Van Gogh als leidraad voor het herstel diende. De restaruatie en reconstructie waren in 2003 afgerond. De molen is op zaterdagochtend open en vaak ook in bedrijf. Vrijwillige molenaars beoefenen er het ambacht voor toeristische en educatieve doeleinden. Er worden ook molenaars opgeleid door de ‘Werkgroep Vrienden van de Collse Watermolen’. De werkende watergedreven oliemolen is, samen met die van Kilsdonk, uniek in Noord-Brabant.