AMSTERDAM – NIEUWMARKT (1902)

De Nieuwmarkt is een plein in het centrum van Amsterdam, tussen de Geldersekade en de Kloveniersburgwal. Het grenst in het noorden aan de Zeedijk en in het zuiden aan de Sint Antoniesbreestraat en vormt het middelpunt van de Nieuwmarktbuurt. Centraal staat de monumentale Waag. Rondom het plein liggen monumentale panden, veel horecagelegenheden, een supermarkt en het wooncomplex voor ouderen, De Flesseman. Er is een dagelijkse markt, op zaterdag een biologische markt, en in de zomermaanden op zondag een antiek-, curiosa- en boekenmarkt. In het voorjaar zijn er, in de week voorafgaand aan koningsdag, de “aprilfeesten” met een buurtontbijt en een nostalgische kermis met zweefmolen, spiegeltent en kindertheater. De Nieuwmarkt grenst aan de Wallen, Chinatown en de Lastage. Omdat de Nieuwmarktbuurt, met name op de Zeedijk, veel Chinese inwoners en bedrijven kent, zijn de straatnaambordjes in de omgeving zowel in het Nederlands als in Chinese karakters uitgevoerd.

Het plein is in 1614 ontstaan toen het water rondom de Sint Anthoniespoort (nu de Waag) overkluisd werd. Tussen het water van de Geldersekade en de Kloveniersburgwal bleef onder het plein een verbinding bestaan. Formeel bevat het plein nog steeds een brug, genaamd de Bijleveldschesluis. Door de stadsuitbreiding (bouw van de Lastage) verschoof de stadsgrens verder naar de Montelbaanstoren en de Oude Schans. De Sint Anthoniespoort verloor zijn verdedigende functie en werd een waag. Het plein werd een marktplein, waar ook een vis- en “Oosterse” markt werd gehouden en “ten aanschouwe van het volk” lijfstraffen werden voltrokken. Er werd “gegeseld, gebrandmerkt en gehangen”. In 1812 voltrok zich hier een primeur voor Nederland: drie ter dood veroordeelden werden onder de guillotine terechtgesteld. In de 19e eeuw werd op de Nieuwmarkt tweemaal per jaar kermis gevierd. De voorjaarskermis was kleinschalig en rustig, maar de najaarskermis trok publiek uit de hele stad en ontaardde regelmatig in opstootjes en vechtpartijen. Een verbod door het gemeentebestuur leidde in 1876 tot een volksopstand. Deze foto van Jacob Olie dateert uit 1902.

De Nieuwmarkt ligt in de voormalige Joodse wijk. Tussen het Centraal Station, de Kloveniersburgwal, Waterlooplein, Valkenburgerstraat en Prins Hendrikkade leefden rond het begin van de 20e eeuw meer dan 25.000 Joden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de Nieuwmarkt door de Duitse bezetter gebruikt als verzamelplaats voor de deportaties van Joodse inwoners. Na de bevrijding werd het plein voor een jaarlijkse kermis met steeds grotere attracties al snel te klein. In de jaren 1970 was de kermis wederom een paar keer decor van moord en vechtpartijen waarop hij definitief werd verplaatst naar de Dam.

De sloop van veel huizen voor de aanleg van de tunnel van de Zuidoostlijn van de Amsterdamse metro in de Lastage (tussen de Geldersekade en Oudeschans) leidde in 1975 tot de Nieuwmarktrellen, onder het motto “Geen buizen maar huizen”. Ook het plan een autoweg aan te leggen van de Wibautstraat en Weesperstraat via de Nieuwmarktbuurt naar de Prins Hendrikkade en verder richting Haarlemmer Houttuinen stuitte op felle protesten. In metrostation Nieuwmarkt herinneren kunstwerken aan die periode.