JAN WILLEM PIENEMAN

Jan Willem Pieneman (Abcoude, 4 november 1779 – Amsterdam, 8 april 1853) was een Nederlandse kunstenaar die beschouwd moet worden als de grondlegger van de 19e-eeuwse schilderkunst. Hij brak met de gewoonte 17e-eeuwse schilders te kopiëren. Hij werd aanvankelijk als koopman opgeleid, maar deed ook een opleiding aan de Amsterdamse Stadstekenacademie. In 1805 ontving hij een benoeming als tekenleraar aan de artillerie- en ingenieurs-opleiding in Amersfoort. In 1816 werd hij benoemd tot onderdirecteur van het na de slag bij Waterloo weer heropende Koninklijk Kabinet van Schilderijen in Den Haag. Van 1820 tot aan zijn overlijden in 1853 was hij directeur van de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Amsterdam. Van 1844 tot 1847 was hij daarnaast directeur van het toen in het Trippenhuis gevestigde Rijksmuseum. Hij wordt gezien als organisator en leraar van een groep jonge kunstenaars, waaronder Jozef Israëls. Hij is begraven in Amsterdam op begraafplaats De Nieuwe Ooster.

Het kunstenaarschap in de familie zou in de volgende generaties voortduren: zijn zoon Nicolaas Pieneman (1809-1860), zijn kleinzoon Nicolaas Pieneman (1880-1938) en zijn kleindochter Johanna Pieneman (1889-1986) werden ook bekende kunstenaars. Pieneman werd bekend met schilderijen waarop afbeeldingen uit de geschiedenis van Nederland zijn weergegeven. Zijn roem heeft hij te danken aan een schilderij dat hij tussen 1817 en 1818 voor de grote zaal van paleis Soestdijk maakte: De heldenmoed van de prins van Oranje bij Quatre-bras op 15 juni 1815. Hierop volgde in 1824 De slag bij Waterloo. Om de hertog van Wellington te schilderen reisde hij herhaaldelijk naar Engeland. Uit deze tijd dateren veel portretten.

De prins van Oranje bij Quatre Bras, 1817.
olieverf op doek, 540 x 770 cm
Afbeelding van de prins van Oranje (de latere koning Willem II der Nederlanden) bij de slag bij Quatre-Bras. De prins zit op een paard in het midden van de afbeelding. Aan de linkerzijde komen verse troepen aangemarcheerd. Aan de rechterzijde is de veldslag in volle gang. Dit doek was een schets voor een groter werk op Paleis Soestdijk. Bij het gehucht Quatre Bras had prins Willem, twee dagen voor Waterloo, het Franse leger in zijn opmars gestuit. Voor deze bijdrage aan Napoleons nederlaag schonken de Staten-Generaal hem paleis Soestdijk. De regering liet Pieneman een schilderij maken voor de grote zaal van het paleis. Het schilderij, waarvoor hij een groot atelier had laten bouwen bij de Leidse Poort aan de rand van Amsterdam, was in 1818 af. Pieneman oogstte er zoveel succes mee dat hij besloot nog zo’n schilderij te maken, groter nog dan de vier bij zes meter van ‘Quatre Bras’ en ditmaal over Waterloo zelf.

De Slag bij Waterloo, 1824
olieverf op doek, 567cm × 823 cm
De hertog van Wellington krijgt hier het bericht dat de Pruisische troepen te hulp komen. In dit groepsportret van de hoofdrolspelers staat Wellington, bevelhebber van de Brits-Nederlandse troepen, centraal. Linksvoor ligt de Nederlandse kroonprins, de latere Willem II, gewond op een brancard. Het schilderij was aanvankelijk bedoeld voor Wellington. Maar toen Willem I het zag kocht hij het voor zijn zoon. Zo bleef het schilderij behouden voor Nederland. De bevelhebbers en andere officieren te paard staan in het midden, rechts op de voorgrond gewonde en dode soldaten. Op de achtergrond woeden de gevechten op het slagveld. Geportretteerd zijn verder (onder anderen): Lieutenant-general Lord Uxbridge, sir Rowland Hill, Staff Colonel Sir William Delancey, Major-General George Cooke, Colonel Harvey, Colonel Campbell. luitenant-generaal Don Miquel de Alava, Lieutenant-colonel F.C. Ponsonby, Major William Thornhill, Jean Victor, baron De Constant de Rebeque, Colonel Sir John Elley, Luitenant-kolonel Aberson, Generaal-majoor A.K.J.G. d’Aubremé, Kapitein Aberson, Kapitein H. Roepel, Kolonel H. Detmers, Majoor J.L.D. van der Smissen, Colonel J. Colborne, Luitenant kolonel Jhr. W.F. Boreel. Luitenant Generaal D.H. Baron Chassé, Colonel Sir G.A. Wood, Generaal Majoor J.B. Baon van Merlen, Luitenant Generaal Ch. von Alten, Major General Sir Colin Halkett, Lieutenant-Colonel William George Harris, Kapitein C. Nepveu, Fitzroy James Henry Somerset, H.D. Graaf De Cruquenbourg, N.C. Ampt, Generaal-Majoor Jhr. A.D. Trip, John William Fremantle, Generaal-Majoor Graaf van Rheede, Major-General Lord Edward Somerset, Charles Gordon Lennox, earl of March, Colonel Dennis Pack, Majoor P.S.R. van Hooff, Major general John Ormsby Vandeleur, Major Georg, Freiherr Baring, Kolonel C. Von Ompteda, Kolonel L.J.H.F. De Caylar en Général de Division Cambronne, Maréchal de Camp.