MUIZENEST

Jacques Perk (Dordrecht, 10 juni 1859 – Amsterdam, 1 november 1881) was een Nederlandse dichter, die al op 22-jarige leeftijd door een longaandoening overleed, maar ondanks dat korte leven een belangrijke plaats inneemt in de vaderlandse literatuurgeschiedenis. Zijn vader Marie Adrien Perk was predikant voor de Waalse Kerk in Nederland,een calvinistische kerkgemeenschap waarvan de leden oorspronkelijk uit Frankrijk en België kwamen; de voertaal binnen de kerk was dan ook Frans. Na de Spaanse veroveringen eind zestiende eeuw van de zuidelijke Nederlanden waren veel calvinisten uit deze gebieden naar het noorden, voornamelijk naar Holland, gevlucht om aan de te verwachten vervolging door de rooms-katholieke Spanjaarden te ontkomen. In totaal stichten ze in Holland 43 Franstalige kerkgemeenten op. Later werden ook de uit Frankrijk gevluchte Hugenoten in deze gemeenschappen opgenomen of stichtten nieuwe gemeenten. Eind 18e eeuw waren er zo tachtig gemeenten binnen de Waalse Kerk, maar door de snelle integratie van de vluchtelingen in de Nederlandse samenleving waren er een eeuw later nog slechts veertien van over. Vanaf de oprichting van de Nederlandse Hervormde Kerk in 1815 kwam de Waalse Kerk, alsmede de diverse Engelse en Schotse kerken, hieronder te vallen. Jacques leerde dus van jongs af Frans als voertaal te gebruiken. Omdat zijn vader ook een grote literaire belangstelling had en vele relaties in letterkundige kring werd de jonge Jacques Perk ook in deze kringen al vroeg ingevoerd. Daarbij opgeteld dat zijn vader hem ook een vooruitstrevende instelling meegaf, voldeed Jacques op geen enkele manier aan het cliché van de burgerlijke dominee-dichter, dat in zijn tijd nog sterk aanwezig was. Bij hem thuis heerste eerder een Europees-aristocratische dan een burgerlijk-Hollandse sfeer.

Al op zijn tiende schreef hij zijn eerste verzen. In 1872 verhuisde de familie van Breda naar Amsterdam, waar hij naar de HBS ging. Zijn leraar Nederlands was dr. Willem Doorenbos, die hem beïnvloedde door het renaissance-ideaal van de universeel ontwikkelde persoonlijkheid, waarvoor ook de vrije geest van de Griekse oudheid model stond. Toen de school hem niet langer boeide, verliet hij in 1877 de HBS om een baan te aanvaarden bij het Algemeen Handelsblad. Hij ging hier Franse post vertalen en bewerken. In deze tijd schreef hij vele korte gedichten, de meeste opgedragen aan zijn jeugdliefde Marie Champury. Zij was de dochter van zijn leraar Frans op de HBS, maar deze zag het niet zitten met de jonge schoolverlater, die een weinig zekerheid biedende literaire carrière ambieerde. Perk zou hierna het drama in vijf bedrijven Herman en Martha schrijven, waarin een romantische liefde door de ouders wordt gedwarsboomd en uiteindelijk in een definitief afscheid afloopt. Perk trachtte zijn verloren liefde ook te vergeten door te proberen aan te monsteren op de Willem Barentz, die aan een poolexpeditie zou beginnen. Er was echter geen plaats vrij. De romanticus stortte zich nu op de sonnetten van Petrarca, Shakespeare, Goethe en Lamartine, die hij nauwgezet bestudeerde. Voor het eerst werd een gedicht van hem geplaatst, in het maandblad Nederland. Tegenover dat succesje stond dat hij inmiddels door het Algemeen Handelsblad was ontslagen. Hij liet steeds meer het geloof los, begon zich excentriek te kleden en discussieerde nachtenlang over de zin van het leven met zijn vrienden, onder wie de latere schrijver en socialist Frank van der Goes.

In 1879 leerde hij op vakantie in de Belgische Ardennen de Franstalige schoonheid Mathilde Thomas kennen. In deze schilderachtige natuur, met prachtige rotspartijen, beekjes, bergen en kasteelruïnes, brachten Jacques en zijn familie vijf dagen met haar door in speelse, wederzijdse vriendschap en bewondering. Perk kon haar echter nog niet zeggen wat ze voor hem betekende. In La Roche-en-Ardenne nam hij afscheid van haar en haar familie, waarbij hij een afscheidsgedicht aan haar meegaf dat was geïnspireerd op de gedichten van Alphone de Lamartine, ‘de vader van de Franse Romantiek’. Bij de romanticus Perk veranderde de aanvankelijke bewondering voor Mathilde om in een bijna goddelijke verering. Ze werd voor hem de inspiratiebron om zich in een volwassen dichtvorm te uiten, wat resulteerde in een reeks van meer dan honderd Mathilde-sonnetten, die hij onder de titel Mathilde, een sonnettenkrans wilde doen uitgeven. Hij stuurde een selectie naar enkele bekende literaire tijdschriften zond, waaronder De Spectator van Carel Vosmaer en Nederland van Jan ten Brink. Ze werden aanvankelijk echter nergens geplaatst, want zijn moderne lyriek met haar krachtige levensgevoel en sterk individualistische inslag waren op dat moment niet aan de gevestigde literatuur in Nederland besteed.

In 1880 begon Jacques Perk in Amsterdam een rechtenstudie, waar hij de jonge medestudent en dichter Willem Kloos leerde kennen. Hij was realistische genoeg om te beseffen dat hij van het dichterschap geen al te hoge verwachtingen moest hebben en dat hij toch ergens de kost mee zou moeten gaan verdienen. De rechtenstudie was dan ook slechts een noodzakelijk kwaad. De steeds intiemer wordende vriendschap met Kloos leidde tot een nieuwe sonnettenreeks, Verzen aan een vriend. Hij produceerde zijn gedichten met een speels gemak, terwijl Kloos daarmee veel meer moeite had. Kloos was dan ook verrukt over beheersing van de versvorm van zijn vriend, maar had hij ook het nodige aan te merken op diens werk. Met Perks toestemming bracht hij er correcties in aan. Eind 1880 gingen Perk en Kloos samen op reis naar Brussel en La Roche-en-Ardenne, waar Perk een jaar tevoren die bijzondere dagen met Mathilde had doorgebracht. Hoewel zijn zuster Dora nog een hartelijke briefwisseling met haar onderhield, hoefde Perk zelf de echte Mathilde niet meer te zien. Ze was bij Perk vervangen door het beeld van de goddelijke vrouw. Na terugkeer vroeg Carel Vosmaer hem verschillende stukken en kritieken te gaan schrijven in de Spectator.

In 1881 ontmoette Perk de zuster van de aanstaande echtgenoot van zijn zus Dora. Met deze Joanna Blancke startte hij een hartstochtelijke correspondentie en een tijdje speelde hij met de gedachte Mathilde-cyclus te herscheppen in een Joanna-cyclus. Als snel voelde hij dat Joanna voor hem meer was dan een symbool voor zijn dichterlijk gemoed, maar in zijn dagelijkse leven een minstens even grote plaats zou kunnen innemen.  In deze fase maakte hij een einde aan zijn vriendschap met Kloos. Joanna bleek echter verloofd, zodat ook deze liefde onbereikbaar bleef. Joanna maakte de verloving nog ongedaan en Jacques trachtte haar alsnog voor haar te winnen, maar eind september werd Jacques ziek, na een roeipartij op de Amstel waarna hij nog lang met natte kleren was doorgelopen. Zijn koorts en hoesten werden aanvankelijk niet ernstig opgevat. Op 1 november 1881 stierf hij thuis; op 5 november 1881 werd hij begraven op de Oude Oosterbegraafplaats; in 1900 werd hij herbegraven op de Nieuwe Oosterbegraafplaats. In 1916 werd in hetzelfde graf zijn vader bijgezet. Het graf is een nu rijksmonument. Vlak voor zijn tragische overlijden hadden diverse gezaghebbende literatoren het voor hem opgenomen, waaronder Vosmaer die hem in De Spectator nu zelfs met Dante vergeleek. In La Roche-en-Ardenne staat een monument voor Jacques Perk en zijn vader in de vorm van een houten bank rond een brok natuursteen, waarin teksten van vader en zoon zijn gebeiteld.

Perks Gedichten werden in 1882 postuum uitgegeven door Carel Vosmaer en Willem Kloos. De hierbij gepubliceerde ‘Inleiding’ van Kloos zou de geschiedenis ingaan als het manifest van de Beweging van Tachtig. Perks beeldende natuurlyriek, vooral in de vorm van het sonnet, waarin hij – onder invloed van de Engelse dichter Shelley – ingrijpende vernieuwingen toepaste, behoort tot het beste dat op dit gebied in het Nederlands is geschreven en heeft belangrijke invloed gehad op de poëzie van later tijd. Kloos had wel de vrijheid genomen de volgorde van Perks gedichten om te gooien en er veel eigenmachtige veranderingen in aangebracht. In 1941 werd een ‘authentieke’ editie van de Mathilde-cyclus aan de hand van Perks handschriften uitgegeven.