MUIZENEST

.
NAPOLEONS LAATSTE LEVENSJAREN
DOOR DR. A. ALETRINO
Amsterdam, Van Holkema & Warendorf, 1916

EERSTE HOOFDSTUK (3^e deel)

Napoleon liet nu een brief door den Grand Maréchal aan den Prefect van Marine schrijven met het verzoek hem toe te staan een parlementair naar den Engelsehen kruiser te zenden. Wanneer door dezen daarin is toegestemd, begeven zich den 10den juli de Duc de Rovigo en Las Cases naar Kapitein Maitland, den commandant van de Bellerophon, met een brief waarin Napoleon vraagt of hem iets bekend is omtrent het vrijgeleide, dat hem door de Engelsche regeering zou worden verschaft en of de Engelsche Regeering er zich tegen zou verzetten, dat hij zich naar Amerika zou begeven. Kapitein Maitland beantwoordde dit schrijven met een brief, waarin hij meedeelde, dat hij de plannen van zijn regeering niet wist, maar dat hij – waar Engeland en Frankrijk met elkaar in oorlog verkeerden – niet mocht en niet zou toestaan, dat een oorlogschip de haven van Rochefort zou verlaten en dat hij ook gedwongen was te beletten, dat ieder koopvaardijschip, en zeker een met een zoo hooge persoonlijkheid als Napoleon aan boord onder welke vlag dan ook, zich van uit Rochefort naar zee zou begeven. Hij zou echter het schrijven van Napoleon onmiddellijk aan zijn Admiraal, Sir Henri Hotham, doorzenden, om nader advies daarop te vragen. En hij doet het denkbeeld aan de hand, dat Napoleon zich aan boord van de Bellerophon zou inschepen, waar hij zeker kon zijn met alle égards en eerbied, aan zijn rang verschuldigd, te zullen worden behandeld en zich met dat schip naar Engeland te laten overbrengen, waar hij eveneens overtuigd kan zijn – de edele gevoelens en de loyaliteit van het Engelsche volk kennend – met gastvrijheid te zullen worden ontvangen. Dit voorstel echter, voegde hij er bij deed hij op eigen verantwoording en waarschuwde, dat men daarin niet eenige belofte van zijn Regeering zou zien.

Maitland nu had de orders van zijn Regeering in zijn bezit en wist precies wat deze wilde en verlangde hoe hij zou handelen. Wijl hij echter vreesde, dat hij – wanneer de Fransche bevelhebbers genoeg energie en moed hadden om te trachten door de blokkade-linie heen te breken – hen niet zou kunnen tegen houden wilde hij tijd winnen en de versterkingen afwachten, die hij aan zijn admiraal had verzocht hem te zenden. Door een onvoorzichtige uitlating van Las Cases er op de hoogte van gebracht, dat het plan bestond Napoleon aan boord van een koopvaardijschip te doen ontkomen breidde hij zijn weigering, op eigen gezag, ook daarop uit.

Wijl hij na verloop van eenige dagen nog geen vrijgeleide had ontvangen en wijl het gevaar dreigender voor hem werd, besloot Napoleon den 14-den Juli zich aan boord van de Bellerophon te begeven, waar hij meende veilig te zullen zijn, omdat hij zich daar op Engelsch grondgebied bevond. Hij zond daarom nogmaals Las Cases, nu vergezeld van generaal Lallemand, naar Kapitein Maitland met de vraag of het vrijgeleide nog niet was gekomen. Tevens verzocht hij, dat Kapitein Maitland een vaartuig ter beschikking van Gourgaud wilde stellen, waarmee deze naar Engeland zou kunnen gaan om den Prins Regent een schrijven te overhandigen, dat hij had opgesteld en waarvan hij Maitland een kopie deed toekomen. Deze brief luidde: ‘Koninklijke Hoogheid, geconfronteerd met de facties die mijn land verdelen, en de vijandschap van de grootste machten van Europa, heb ik mijn politieke carrière voltooid. Ik kom net als Thernistode, om in het huis van het Britse volk te zitten, ik plaats mezelf onder de bescherming van hun wetten, die ik claim van Uwe Koninklijke Hoogheid, als die van de machtigste, de meest constante, de meest genereuze van mijn vijanden’.

Het antwoord van Maitland luidde, dat hij nog niets had ontvangen, maar dat het ieder oogenblik kon komen; dat, wanneer de Keizer het wenschte, hij zich dadelijk op de Bellerophon kon inschepen, want dat hij van zijn Regeering verlof had hem aan boord te nemen en naar Engeland over te brengen, waar hij alle égards en de behandeling zou ondervinden, waarop hij meende recht te mogen hebben. Hij voegde er echter bij, dat hij er niet voor kon instaan, dat het vrijgeleide naar Amerika zou worden gegeven en dat het misschien kon gebeuren, dat men hem alleen zou veroorloven in Engeland te blijven.

Kapitein Maitland stelde de Slaney, die zich intusschen bij de Bellerophon had gevoegd, ter beschikking van Gourgaud, waarmee deze naar Engeland vertrok, terwijl Las Cases aan boord van de Bellerophon bleef om alles voor de ontvangst van Napoleon in orde te maken.

Den 15-den Juli, zoodra het licht werd, begaf Napoleon zich aan boord van de Épervier, die hem naar de Bellerophon zou brengen. Generaal Beker wilde hem vergezellen, maar Napoleon wees hem terug: ‘Ga terug, generaal, zei hij, ik wil niet dat iemand gelooft dat een Fransman is gekomen om mij aan mijn vijanden uit te leveren.’

‘Op de Bellerophon’, schrijft de luitenant ter zee Pelletreau, die op de Epervier dienst deed, ‘werden de manoeuvres van de brik angstvallig in de gaten gehouden. Toen hij de brik zag stoppen, liet de Engelse kapitein, die ongetwijfeld nog steeds vreesde dat Napoleon aan hem zou ontsnappen, boten bewapenen en stuurde hen naar de Epervier. Bij deze aanblik groeide de emotie onder onze matrozen, omdat ze zo goed het moment zagen waarop de keizer in de handen zou overgaan van degenen waarvan ze wisten dat het zijn meest wrede vijanden waren, en die van Frankrijk. De grote Engelse boot meerde aan: aan boord was de eerste luitenant van het schip, die onmiddellijk op de brik klom en Zijne Majesteit kwam begroeten. Op de brug heerste de grootste stilte, een bijna religieuze stilte: iedereen had het gevoel dat er een plechtige daad werd volbracht, dat ze getuige waren van een van de grootste drama’s uit de geschiedenis… Voordat ze de Epervier verlieten, nam de keizer afscheid van Iedereen om hem heen, vertelde hen dat hij zich nog lang de uren zou herinneren die hij zojuist in hun midden had doorgebracht, en nodigde de heer Jourdan (de commandant van de Epervier) om hem te vergezellen en bij hem te blijven lunchen aan boord van de Bellerophon. Het was tien uur. Zittend in de Engelse boot en op het moment dat men wegvoer, terwijl de Engelsen hun vreugde lieten losbarsten en de bemanning van de Epervier, verzameld aan bakboord, echte pijn vertoonde en hem begroette met kreten van: ‘Lang leve de keizer,’ antwoordde Napoleon met afscheidstekens, waarna hij drie keer water in zijn hand nam en het als een zegen over de zijkant van de brik sprenkelde. De boten gingen op weg naar de Engelse boot. Aan boord van de Bellerophon was er angst; want in zijn ongeduld om de gevangene vast te houden, had kapitein Maitland zijn boten gestuurd, in strijd met de afspraken die de dag ervoor waren overeengekomen, en had de boot in de richting van de boot zien vertrekken. Was de Keizer aan boord? Met zijn verrekijker volgde Maitland elke beweging, nog steeds twijfelend. Hij gaf zijn verrekijker over van de ene naar de andere. Eindelijk kon men Napoleon herkennen, midden in zijn gevolg ..’

Toen de Keizer op de Bellerophon aankwam – waar hij zonder eenig eerbewijs, aan iemand van zijn hoogen rang verschuldigd, werd ontvangen, Kapitein Máitland voerde het vroege morgenuur als verontschuldiging voor dit verzuim aan – en Las Cases dezen aan hem voorstelde, zeide hij: ‘Ik kom aan boord om mezelf onder de bescherming van de Engelse wetten te stellen.’ Napoleon was in de hinderlaag gevallen, die de Engelsche regeering hem had gelegd. Engeland had hem in handen!

De vraag doet zich voor, of Kapitein Maitland in zijn optreden tegenover Napoleon, toen hij hem zijn plan aan de hand deed en hem voorstelde om aan boord van de Bellerophon te komen, te goeder trouw was. Wist hij toen reeds, dat de Engelsche regeering alle moeite deed om Napoleon in handen te krijgen? Was hem, tot een zekere hoogte, de rol voorgeschreven, die hij tegenover Napoleon moest spelen? Het is niet moeilijk deze vragen met zekerheid te beantwoorden: Kapitein Maitland was wel degelijk ingewijd in de plannen der Engelsche regeering. De kleine, diplomatieke oneerlijkheden, die er in de gesprekken tusschen Maitland en Las Cases hebben plaats gehad, kan men als gewettigde krijgslisten beschouwen. Dat Las Cases verzweeg uitstekend Engelsch te verstaan en daardoor op de hoogte kwam van wat men rondom hem op de Bellerophon besprak, is evenmin te veroordeelen als het zwijgen van Maitland, dat hij – uit berichten, hem van verschillende zijden door royalisten verschaft – nauwkeurig alles, wat er te Rochefort geschiedde, wist. Dit zijn krijgslisten, geoorloofd, wijl Frankrijk en Engeland met elkaar op voet van oorlog verkeerden. Zelfs zou men kunnen aannemen, dat Maitland – ofschoon hij ingelicht was omtrent de plannen van. zijn regeering, namelijk, het kostte wat het wilde, Napoleon te pakken te krijgen – zelf een eerlijk en betrouwbaar man en daarom gelovend in haar loyale en eerlijke gevoelens, niet kon vermoeden, dat zijn regeering, al had zij er ook alle belang bij Napoleon in handen te hebben, zóó zou handelen als zij gedaan heeft. Doch een niet tegen te spreken oneerlijkheid is het van Maitland geweest, het te doen voorkomen alsof Napoleon, eenmaal aan boord van de Bellerophon, daar geheel veilig zou zijn en de Bellerophon als een schuilplaats aan te raden, alsof er van dien kant absoluut geen gevaar dreigde, Men kan als verontschuldiging aanvoeren, dat het voor Maitland – die in alle geval tegenover een vijand van zijn land stond, – een niet te versmaden meevaller was, zóó, zonder slag of stoot: Zóó, zonder bloed te vergieten of er een van zijn manschappen of schepen aan te wagen, zijn regeering een grooten dienst kon bewijzen, die tevens hem zelf, later in zijn militaire loopbaan ten goede zou kunnen komen en dat het een meer dan menschelijke eisch zou zijn, te verlangen, dat hij van zulk een schoone gelegenheid geen gebruik zou maken … zijn optreden is en blijft een oneerlijkheid. Dat hij – even als de Engelsche regeering – nauwkeurig bekend was met alles wat er te Rochefort rondom Napoleon geschiedde, is zeker.

Een aantekening, door Duplais-Destouches in 1893 in een plaatselijk blad openbaar gemaakt, vermeldt, dat zich in het archief van La Rochelle een brief bevindt, door een zekere heer Goupil op den 19den April 1828 geschreven, waarin deze een belooning vraagt ’omdat hij Bonaparte ervan heeft weerhouden te ontsnappen van het eiland Aix en naar de Verenigde Staten over te steken!’ En Las Cases schrijft in zijn Memorial, dat op de overtocht naar St. Helena, aan boord van de Northumberland, admiraal Cockburn zijn bibliotheek ter beschikking van Napoleon en diens gevolg had gesteld. Op een dag, terwijl een van hen iets in een Encyclopedie opzocht, vond hij een brief, uit la Rochelle aan den bevelhebber van de kruisers gezonden, waarin alles, woord voor woord, werd meegedeeld omtrent de plannen die geopperd waren over een mogelijke ontsnapping aan boord van een Deensch schip, met vermelding van het uur waarop het anker zou worden gelicht enz. enz. Nadat allen dien brief hadden gelezen, werd hij weer zorgvuldig in de Encyclopedie opgeborgen. Ofschoon dit schrijven weinig nieuws voor hen was, iedereen toch wist, dat er vele en verschillende verbindingen tusschen de royalisten en de Engelsche kruisers werden onderhouden – was het toch wel merkwaardig zulk een tastbaar en onweerlegbaar bewijs daarvoor te vinden. Waarschijnlijk was deze brief door een onoplettendheid van Kapitein Maitland onder de papieren en bescheiden, die over Napoleon en diens gevolg handelden en die hij aan admiraal Cockburn had overhandigd, geraakt en was hij op die manier aan boord van de Northumberland gekomen. Het was deze brief, die Kapitein Maitland zoo had doen schrikken en beangst doen zijn voor een ontsnapping van Napoleon, dat hij tot het volgende incident aanleiding gaf. Toen Las Cases namelijk aan boord van de Bellerophon bezig was alles voor de komst van Napoleon in gereedheid te brengen, had Maitland hem met zijn zoon alleen in zijn kamer achter gelaten, en was even weg gegaan om eenige bevelen te geven. Plotseling komt hij in angstige haast weer binnen en roept met een verschrikt gelaat en een bevende stem, dat hij zich bedrogen had en bedrogen was. Immers, terwijl hij zich van een vaartuig ontdeed om Gourgaud naar Engeland over te brengen en terwijl hij bezig was met hem, Las Cases, te onderhandelen, vernam hij op eens, dat Napoleon ontsnapt was, waardoor hij in een aller-ellendigste positie tegenover zijn regeering kwam te staan. Las Cases echter stelde hem gerust door hem te zeggen, dat hij – een paar uur later dan die ontsnapping zou hebben plaats gehad – Napoleon nog had gesproken!” Kapitein Maitland heeft later beweerd, dat hij ter goeder trouw is geweest, maar het is wel merkwaardig, dat – waar zijn verhaal van de inscheping van Napoleon op de Bellerophon geheel overeen komt met wat Las Cases daarvan in zijn Mémorial meedeelt – hij alleen op dat punt een andere lezing heeft. “Vier jaar, nadat het Mémorial voor het eerst het licht heeft gezien, en tien jaar na de gebeurtenis zelf, schrijft Las Cases, in een noot bij een latere uitgave, heeft Kapitein Maitland een verhaal uitgegeven van de inscheping en het verblijf van Napoleon aan boord van zijn schip. Terwijl hij op alle punten met wat in het Mémorial staat overeenkomt, is het wel merkwaardig, dat hij op dat ééne punt, namelijk de goede trouw waarmee hij tegenover ons zou gehandeld hebben, van wie men zich met alle geweld meester wilde maken, verschilt.” Niet slechts Las Cases echter, maar ook andere – waaronder de latere minister van Justitie en garde des sceaux M. Barthe – hebben bewezen, dat de handelwijze van kapitein Maitland toen ter tijd, den toets van een eerlijke critiek niet kan doorstaan. Trouwens het gezegde tot Las Cases over de ontsnapping van Napoleon, is al een moeilijk te weerleggen bewijs. Een versterking van dit bewijs vindt men in de bladzijden van het Mémorial, waar Las Cases het verhaal van kapitein Maitland, in een later bijgevoegde noot, aan een scherpe en nauwkeurige critiek onderwerpt en waarin hij duidelijk laat uitkomen en aan het licht brengt, dat deze wel degelijk zijn hand in het complot heeft gehad.