KURT GERSTEIN – EEN BOODSCHAPPER UIT DE HEL

Op 20 augustus 1942 wordt in de sneltrein van Warschau naar Berlijn een Zweedse diplomaat aangeklampt door een SS-officier. De Duitser is zichtbaar overstuur. Hij is op de terugweg van een werkbezoek aan vernietigingskamp Belzec in het oosten van Polen, waar hij zag hoe duizenden Joodse mannen, vrouwen en kinderen vergast werden. ‘Geloof me alstublieft’, zo smeekt hij de Zweed, nadat hij hem verteld heeft over wat hij zag. Geschokt door de systematische massamoord waarvan hij getuige was, had Kurt Gerstein besloten de wereld te waarschuwen. Behalve met de Zweedse diplomaat, spreekt hij onder andere met Nederlandse verzetsmensen in de hoop dat zij zijn waarschuwing kunnen overbrengen aan wereldleiders. Zijn boodschap bereikt weliswaar geallieerde vertegenwoordigers en het Vaticaan, maar stuit op een muur van onverschilligheid en ongeloof. De dubbelrol van Kurt Gerstein is één van de meest ongelofelijke verhalen van de Tweede Wereldoorlog. Over hoe iemand in het uniform van de moordenaars de uitroeiing van de Joden wilde doen stoppen.
Lang is overigens getwijfeld aan het waarheidsgehalte van Gerstein’s verhaal, dat in eerste instantie geheel gebaseerd was op zijn eigen getuigenis na zijn arrestatie in mei 1945. De latere bewijslast die aan deze getuigenis kon worden toegevoegd, zorgde ervoor dat Gerstein postuum gerehabiliteerd kon worden. En nog blijft het wat wringen, want het is lastig de combinatie te verwerken van verzetsheld en massamoordenaar. Kevin Prenger schreef over deze SS-Oberstürmführer Kurt Gerstein het boek ‘De boodschapper uit de hel’, een uniek verhaal over een man die heeft geprobeerd de Holocaust te stoppen, maar ook een SS-er was die tijdens de oorlog Zyklon-B leverde aan concentratiekampen en dus actief betrokken was bij de uitroeiing van de Joden in Europa. De tegenstrijdigheid van de handelingen van Kurt Gerstein maakt hem een bijzonder man. Prenger is er zeer goed in geslaagd je telkens mee te nemen naar de verschillende onderwerpen en houdt dit tot aan het einde van het boek boeiend. Het boek geeft bovendien informatie over andere onderwerpen waarmee Gerstein in aanraking kwam, zoals bijvoorbeeld de Hitlerjugend, het geloof en de kerk tijdens de oorlog, het euthanasieprogramma voor gehandicapten en Aktion Reinhard.
‘De boodschapper uit de hel’ moet het eerste boek in een drieluik worden over SS’ers met een vermeende ‘dubbelrol’; de twee anderen waarover nog boeken van Keving Prenger gaan verschijnen zijn SS-rechter Konrad Morgen en Kriminalpolizeichef Arthur Nebe.

Het boek zou nog wat sterker zijn geweest indien de auteur een voorwoord had opgenomen, waarin hij de motivatie had gegeven om boeken te schrijven over deze vermeende en/of omstreden verzetshelden/medeplegers aan oorlogsmisdaden. Behalve de particuliere motivatie had het drieluik dan ook in een grote geheel geplaatst kunnen worden, bijvoorbeeld in het Duitse verzet vanuit het leger of de SS. Het woord ‘vermeende’ wordt trouwens in het boek niet aangetroffen. Men zou verwachten dat de auteur bij zo’n wat controversieel figuur een zo neutraal mogelijke positie inneemt ten opzichte van Gerstein en pas in de conclusie laten weten, de feiten afwegend en de meningen en voor- en tegenstanders afwegend, tot welke eindconclusie hij ten aanzien van Gerstein is gekomen. De mening van Prenger is nu van begin af aan bekend, wat de verkeerde indruk kan wekken dat de argumenten voor en tegen Gerstein niet gelijkwaardig zijn behandeld. Illustratief hiervoor is de ondertitel ‘Hoe SS-officier Kurt Gerstein probeerde de Holocaust te stoppen’, waar ‘Probeerde SS-officier Kurt Gerstein de Holocaust te stoppen?’ nog steeds meer op zijn plaats lijkt.

Er is een mooi gezegde dat luidt: ‘De weg naar de hel is geplaveid met goede bedoelingen’. Dat had voor voor Gerstein geschreven kunnen zijn. Er worden genoeg getuigen aangehaald om het geloofwaardig te maken dat Gerstein op zijn manier probeerde zand in de moordmachine te gooien, hoewel natuurlijk erg veel van die getuigen persoonlijke vrienden ed. van hem waren, dus niet geheel onpartijdig in deze. Het is lastig te bepalen in hoeverre men de situatie aanzienlijk fraaier heeft gemaakt dan de waarheid was. Het is immers ook niet denkbeeldig dat Gerstein heel sluw een ontsnappingsroute voor zichzelf heeft willen creëren toen hij eenmaal inzag dat de oorlog verloren was. Maar ook is dat laatste allemaal niet van toepassing….het feit blijft dat hij er als lid van de Waffen-SS middenin zat en een actieve bijdrage leverde aan de Holocaust. Is Demjanjuk die als krijgsgevangene een manier zag om een zekere hongerdood te vermijden en de oorlog te overleven door bewaker te worden, zoveel slechter. Er zijn van hem immers geen bewijzen over moorden en andere vergrijpen, slechts het bewijs dat hij bewaker in onder meer Sobibor is geweest. Ik ben het eigenlijk wel eens met het aanvankelijke oordeel dat hij een Belastete is. Ongeacht de eventuele goede bedoelingen. Spijt, berouw en pogingen het verhaal naar buiten te brengen zijn natuurlijk sterke verzachtende omstandigheden, maar maakt de schuld niet ongedaan en maakt er zeker geen voorbeeld/held van. Wat dat betreft is ie echt niet gelijk te schakelen aan de mensen van Die Weisse Rose.

Zie verder voor een andere recensie en bestelgegevens van het boek: Kevin Prenger – De boodschapper uit de hel.

Vier maal Kurt Gerstein, privé en als SS’er