WOLFGANG ABENDROTH

Wolfgang Walter Arnulf Abendroth (Elberfeld, 2 mei 1906 – Frankfurt am Main, 15 september 1985) was een socialistische politicoloog en jurist.Zij was de zoon van Afred Abendroth, een leraar aan een middelbare school en Elberfeld (vandaag de dag deel van Wuppertal) en Ida Dambach. In Frankfurt ging hij naar het Helmholtz-Gymnasium en later het Realgymnasium Musterschule; hij studeerde rechtswetenschappen en economie aan de universiteiten van Tübingen, Münster en Frankfurt am Main. In 1930 rondde hij het eerste deel van de examen af; van 1930 tot 1933 werkte hij als referendaris bij de rechtbank van Hechingen. Als zoon van overtuigde siciaaldemocraten was Wolfgang al vroeg lid van de jeugdtak van de arbeidersbeweging. In 1920 werd hij als veertienjarige lid van de Communistische Jeugdbeweging (KJVD), later van de Communistische Partij Deutschlands (KPD) en van de Rote Hilfe Deutschlands, een aan de communistische partij gelieerde hulporganisatie die in 1924 werd opgericht en vanaf 1933 door de nazi;s zou worden verboden. Verder was hij actief in het Deutsche Freidenkerverband en als bestuurslid van de Freie Socialistische Jugend verantwoordelijk voor een degdelijke marxistische opleiding van de nieuwe leden. In 1928 werd hij vanwege kritiek op de koers van de partij, specifiek op de zogenaamde ‘sozialsfaschismustheorie’, uitgeschreven als lid van de KPD. Volgens die theorie moest de sociaaldemocratie worden beschouwd als de linkervleugel van het fascisme en met voorang worden bestreden. Hij werd in 1929 direct lid van de Kommunistischen Partei-Opposition, die zich wel op de eerste plaats richtte op de strijd tegen het opkomende nationaalsocialisme.

Na de machtsgreep in 1933 van Hitler en trawanten werd het Abendroth verboden nog langer zijn juridische werk bij de rechtbank in Hechingen voort te zetten. Hij werd direct actief in diverse illegale verzetsbewegingen (KP-Opposition, Rote Hilfe, Neu Beginnen usw.) en stond vanuit de illegaliteit vele tegenstanders van het nieuwe regime bij met juridisch advies. Dat mondde onherroepelijk uit in een arrestatie door de nazi’s, reden voor Abendrokh om naar Zwitserland te vluchten. In 1935 promoveerde hij summa cum laude op een volkenrechtelijke dissertatie aan de juridische faculteit van de universiteit in Bern. Eind 1936werd de dissertatie door uitgeverij Marcus uit Breslau op de markt gebracht, maar al snel werd de hele oplage door de Gestapo in beslag genomen. Een tijdje verrichte hij wat koerierswerk voor de illegaliteit, maar eind 1935 besloot hij definitief terug de keren naar Duitsland en zich te vestigen in Berlijn waar een bank een dienstbetrekking voor hem had. Hij pakte hier zijn verzetswerk weer op. In februari 1937 werd hij opnieuw opgepakt en op 30 november van dat jaar door de rechtbank Kassel tot een gevangenisstraf van vier jaar veroordeeld. Hij zal die vier jaar uitzitten in de gevangenis van Luckau. Na zijn ontslag in juni 1941 trok hij bij zijn ouders in, die inmiddels in Potsdam-Babelsberg woonde. Daar heeft hij enkele baantjes als belastingsadviseur en jurist. Hij leert er ook de studente Lisa Hörmeyer kennen,

Vanaf 1943 werd hij in Griekenland op het eiland Lemnos ingezet als ‘Bewährungssoldat’ van strafbataljon 999′, hij was niet langer gevangene maar mocht zelf gevangenen gaan bewaken. Zodra de gelegenheid zich echter voordeed, deserteerde hij en sloot zich korte tijd later aan bij de Griekse partizanenorganisatie ELAS. Hij werd een derde keer gearresteerd, nu door de Engelse troepen. Die zetten Abendroth in Egypte in in het denazificeringstraject voor Duitse krijgsgevangenen. Direct na terugkeer in Duitsland in 1946 werd Abendroth lid van de SPD, trouwde met zijn Lisa, vestigde zich in 1947 in de sovjetzone (eerst in Potsdam, later in Jena) en vluchtte in december 1948 vanwege de stalinistische repressie van de sociaaldemocraten naar de Bondsrepubliek. Hier bekleedde Abendroth vooraanstaande posities in de rechtelijke macht en de politiek. Zo was hij jarenlang hoogleraar politieke wetenschappen aan de Universiteit van Marburg en historicus van de Duitse en Europese arbeidersbeweging.

Zie ook:
– Wolfgang Abendroth op Wikipedia (met uitgebreide literatuurlijst);
– Wolfgang Abendroth op IISG;
– Wolfgang Abendroth Projekt.