KERSTMIS IN AUSCHWITZ

Tegenwoordig staat de naam Auschwitz symbool voor misschien wel de grootste misdaad van de twintigste eeuw, maar in 1943 beleefde John Green hier een vrolijke kerst. De Britse krijgsgevangene bevond zich al drie jaar in Duitse krijgsgevangenschap toen hij in 1943 overgeplaatst werd naar E715, een onderdeel van het conglomeraat van kampen in en om Auschwitz waar hij en andere krijgsgevangenen uit Groot-Brittannië en het Gemenebest tewerkgesteld werden in de fabriek van chemieconcern IG-Farben, waar ook Joodse gevangenen dwangarbeid verrichtten.

De bewakers van de Wehrmacht in E715 waren een stuk milder dan die van de SS. John en zijn maten – vooral leden van de Royal Engineers -hadden daarnaast het geluk dat de leiding over hun vijfentwintig man tellende arbeidsgroep in handen was van een goedaardige Oostenrijker, Herr Legal. Deze chef zorgde er zelfs voor dat zijn Joodse assistent, Hans, in de fabriek kon slapen, waardoor hij niet elke avond terug naar het kamp hoefde te lopen. In 1943 gaf de opzichter aan de krijgsgevangenen toestemming om Kerstmis te vieren. Dat hoefde hij geen twee keer te zeggen. Met de nederlagen van de Wehrmacht in Rusland en de geallieerde invasie in Italië dachten de krijgsgevangenen de vrijheid al te kunnen ruiken. Ze verwachtten de volgende kerst thuis te zijn. Goed geluimd begonnen ze daarom met de voorbereiding voor kerstavond. Ze versierden hun werkplaats met gekleurde gloeilampen en maakten bloemen, sneeuwballen en kerstballen van lege voedselblikken van het Rode Kruis.

‘We waren net jongetjes die van de ene voet op de ander dansten, wachtend op het openen van hun cadeaus van de kerstman’, zo beschreef John Green de stemming. Onder toeziend oog van hun bewakers en een groepje vrouwelijke lassers uit Oekraïne begonnen de mannen vervolgens aan hun feestje. Er werd thee en koffie gedronken en sandwiches met spam (gekookt varkensvlees uit blik) gegeten. Traditionele Engelstalige kerstliederen werden gezongen en de mannen wisten zelfs hun bewakers over te halen om ‘O Tannenbaum’ te zingen. Ook de Oekraïense vrouwen zongen kerstliedjes in hun eigen taal. Veel mannen glipten weg in een hoekje of naar het toiletgebouw buiten om hun tranen weg te pinken.

Er werd door iedereen hard gelachen om een krijgsgevangene die zich had verkleed als vrouw met kleding uit de kostuumkast van het kamptoneel. Toen hij door de andere jongens door de werkplaats achterna gezeten werd, vloog zijn jurk omhoog en was zijn blote kont zichtbaar. Een andere Brit deed met enige schroom een zelfgemaakte bh cadeau aan één van de Oekraïense meisjes op wie hij een oogje had (en van wier boezem hij zijn ogen niet kon afhouden). Toen de 16-jarige vrouw doorhad wat ze gekregen had, kleurde ze rood en gaf ze haar aanbidder een gulle glimlach. ‘Laat me niet je tanden zien, laat je tieten zien’, grapte hij, zonder dat ze hem verstond. ‘Eén van onze Wehrmacht-bewakers viel letterlijk omver van het lachen’, aldus Green. ‘Hij was erg ingenomen met ons soort humor.’

De Oostenrijkse opzichter en zijn Joodse assistent, die zich tijdens de viering afzijdig hadden gehouden, werden niet vergeten. Ze kregen allebei een boterham met spam, die John zonder iets te zeggen neerlegde op de dossierkast in hun kantoor, waar ze aan het werk waren. Eigenlijk mocht de opzichter geen cadeaus aannemen van de gevangenen en moest hij erop toezien dat zijn Joodse assistent dat ook niet deed. Afgesproken was dat ze allebei toch een cadeau in ontvangst zouden nemen, maar dat ze niet openlijk zouden meedoen aan de feestvreugde. Daarom kregen ze hun cadeaus aangeboden in hun kantoor. Hans kreeg een reep chocolade, die hij dankbaar opborg in zijn bureaulade om er later van te genieten. Legal werd verrast met een door één van de krijgsgevangenen gemaakte houten ‘hand van vriendschap’, ‘gesneden uit het beste dennenhout dat IG Farben bezat.’ ‘Jullie zijn allemaal mijn vrienden’, zei de Oostenrijker toen hij met tranen in zijn ogen het geschenk in ontvangst nam, dat hij op een prominente plek op zijn bureau plaatste. De krijgsgevangenen zetten hun feestje voort, terwijl de chef en zijn assistent in hun kantoor ook vrolijk kletsten en lachten. Green verklaarde: ‘Voor een moment vergat ik volledig waar ik was en dat Hans een gestreepte pyjama droeg. Het was een geweldig kerstgeschenk.’

Overgenomen uit: Kevin Prenger – Kerstmis onder vuur.

Afbeeldingen van oud-gevangene Jerzy Potrzabowski (boven) en oud-gevangene Wladyslaw Siwek.