MUIZENEST

Frans Duwaer (Amsterdam, 1 januari 1911 – Overveen, 10 juni 1944) was directeur van NV Drukkerij J.F. Duwaer, een drukkerij en uitgeverij aan de Nieuwe Looiersgracht in Amsterdam. Duwaer zat tijdens de oorlog ook in het verzet en richtte zich erop goede valse persoonsbewijzen te maken, inclusief een goed ondergrondpatroon en watermerk. Toen in juli 1942 begonnen werd met de transporten van de Joden werd Duwaer door Willem Sandberg, directeur van het Stedelijk Museum in Amsterdam, gevraagd te gaan zorgen voor vervalste persoonsbewijzen. Duwaer ging onmiddellijk in op dat verzoek. Hij schafte speciale zet- en gietmachine aan, waarmee hij het goede lettertype kon maken. Het persoonsbewijs was ontwikkeld door de Nederlandse ambtenaar Jacob Lentz, die in samenwerking met de Duitse bezetter het beste persoonsbewijs van Europa ontwierp. Het is het Nederlandse verzet eigenlijk nooit gelukt om dit persoonsbewijs goed te vervalsen en na te maken. Dat kwam omdat een speciale inktsoort voor het persoonsbewijs werd gebruikt: onder een kwartslamp werd de inkt onzichtbaar. Ook reageerde het karton van het persoonsbewijs met aceton, waardoor veranderingen in de geschreven tekst direct opvielen. Verder was het niet mogelijk om de pasfoto in het persoonsbewijs te verwijderen omdat dan een doorzichtige zegel aan de achterkant werd verbroken, waarop een vingerafdruk stond. De lijm van de zegel was buitengewoon moeilijk te verbreken zonder dat de zegel ook verbrak. De vingerafdruk op de achterkant van de pasfoto moest weer overeenkomen met de vingerafdruk aan de linkerkant. Vervalsingen met een pasfoto waren daarom vrijwel uitgesloten. Om het kopiëren nog moeilijker te maken werd een schaduwarchief van de persoonsbewijzen bijgehouden, zodat vervalste nummers zouden opvallen. Deze paspoortnummers staan bovenaan het persoonsbewijs. Dit Duitse archief in Huize Kleykamp in Den Haag werd op verzoek van het Nederlandse verzet op 11 april 1944 om 15:00 uur gebombardeerd door de geallieerden. Het ambtelijk personeel was nog aan het werk toen het bombardement begon. Er vielen 59 doden, waaronder ook een aantal Nederlanders die aan het verzet hand-en-spandiensten verleenden.

Duwaer falsificeerde samen met Gerrit Jan van der Veen, Willem Arondeus en Willem Sandberg persoonsbewijzen. Arondeus schreef ook de zogenaamde ‘Brandarisbrieven’, waarin hij de culturele collaboratie met de Duitsers door Nederlandse kunstenaars hekelde en opriep tot verzet tegen de bezetter en de Cultuurkamer. In 1942 ging de Brandarisbrief op in het kunstenaarsverzetsblad De Vrije Kunstenaar. De Duitsers gingen al snel de vervalste documenten vergelijken met de gegevens van de verschillende bevolkingsregisters, waardoor de vervalsingen aan het licht kwamen. Op 27 maart 1943 pleegde het verzet een bomaanslag op het bevolkingsregister aan de Plantage Middenlaan te Amsterdam om de opsporing van Joodse inwoners te bemoeilijken. Door deze aanslag was de controle van de falsificatie van de persoonsbewijzen onmogelijk geworden. De Persoonsbewijs Centrale (PBC) waarvoor Duwaer werkte had eind 1943 ongeveer 100 medewerkers. Duwaer liet de valse persoonsbewijzen uitsluitend op zondag drukken; bijna wekelijk. In totaal zou hij zo’n 60.000 persoonsbewijzen vervaardigen. Ook maakten zij ongeveer 75.000 tweede-distributiestamkaarten, bonkaarten, allerlei Ausweise, doopbewijzen en briefhoofden. Frans Duwaer werd op 8 juni 1944 door de Sipo gearresteerd. Hij wist de Duitsers ervan te overtuigen dat hij dat illegale drukwerk in zijn eentje deed. Daardoor ontsprongen zeven medewerkers van de firma die hem in de weekends hielpen de dans. Op 10 juni 1944 werd, samen met onder meer Gerrit Jan van der Veen, in de duinen bij Overveen gefusilleerd. Hij is begraven op de Eerebegraafplaats te Bloemendaal. Hij kreeg postuum het Verzetskruis 1940-1945.