MUIZENEST

De geschiedenis van de fiets en het wielrennen – 4

Denis Johnson (ca.  1760 – 25 december 1833) was een Engelse koetsier. Hij was vanaf 1818 met zijn familiebedrijf werkzaam aan Long Acre, een straat in de City of Westminster in het centrum van Londen, die in het begin van de zeventiende eeuw werd voltooid en toentertijd bekend was om de vele koetsiersmakers die er gevestigd waren. Johnson, getrouwd met Mary Newman in 1792 en vader van twee dochters, bleef tot aan zijn dood op eerste kerstdag in 1833 in Long Acre, zijn familiebedrijf bleef er gevestigd tot 1867. In juli 1998 werd op het adres van de voormalige werkplaats een gedenkplaat voor Denis Johnson onthuld door de minister van Sport. Johnson was op de hoogte gekomen van de archetypische fiets die zijn Duitse collega Karl von Drais had uitgevonden en vervaardigde in zijn werkplaats in de periode 1818-1819 een verbeterde versie van de draisine. Denis Johnson had in mei 1819 twee rijscholen in Londen, in de Strand en in Soho, om zijn loopfiets te demonstreren. Hoe dat er moet hebben uitgezien is in onderstaand filmpje te zien, op een recent nagebouwde Ladies’ Walking Machine. Het enige originele overgebleven model van Johnson’s ‘curricle for pedestrians’ (loopmachine voor voetgangers) bevindt zich in het Science Museum in Londen (zie foto).

Johnson’s loopfiets werd in december 1818 in Londen gepatenteerd en werd de eerste fiets van Groot-Brittannië. De fiets had een elegant gebogen houten frame, waardoor grotere houten wielen konden worden gebruikt. Verschillende onderdelen waren van metaal om het voertuig lichter te maken dan de continentale draisine. In de volksmond werd aan zijn ‘pedestrian curricle’ als snel de naam ‘hobbypaard’, ‘dandypaard’, ‘voetgangerversneller’, ‘snelle wandelaar’ of een soortgelijke naam gegeven. Johnson produceerde vanaf begin 1819 minstens 320 vélocipèdes. In mei 1819 introduceerde hij een versie met een verlaagd frame voor dames om plaats te bieden aan hun lange rokken. Zij konden zo makkelijker op de fiets stappen en konden daarmee voorkomen zich in het openbaar belachelijk te maken of te kunnen worden beticht van onzedelijk gedrag in het toenmalige conservatieve klimaat. Ongeveer zes maanden lang had Johnson’s ‘pedestrian curricle’ enorm veel aandacht in Londen en elders, met name onder de Regency-dandy’s. In Londen werden ongeveer tachtig prenten geproduceerd waarop het ‘dandypaard’ en zijn gebruikers werden afgebeeld, niet altijd even flatterend. In het voorjaar van 1819 maakte Johnson een intensieve rondreis door Groot-Brittannië om zijn product te promoten. Helaas voor Johnson was de rage echter weer net zo snel voorbij als ze gekomen was. Belangrijk daarbij was dat de London Surgeons een gezondheidswaarschuwing afgegeven tegen het voortdurende gebruik van de vélocipède. Bij de draisine en Johnson’s fiets moest de berijder snel lopen door afwisselend met de voeten op de grond een ferme trappende beweging te maken. De medische sector meende, niet ten onrechte, dat, weliswaar met een behoorlijke vertraging, het schudden van de hersenen in de schedel zou leiden tot hersenbeschadigingen.

Op 26 juni 1819 kreeg de New Yorker W. K. Clarkson Jr. het patent voor de draisine voor de Verenigde Staten, maar omdat dit patent bij een brand in het Patent Office in 1836 verloren is gegaan is onbekend wat het patent precies inhield. Er is in elk geval geen enkel voorbeeld van een door Clarkson ontwikkelde fiets bekend, zodat de conclusie duidelijk is dat de draisine ook in de Verenigde Staten geen succes was. Een mooie illustratie hoe de loopfiets in 18919 in de Verenigde Staten werd ontvangen is te lezen in een brief die Alexander M. Fisher, een jonge professor Wiskunde en Natuurfilosofie aan Yale, aan zijn zus Nancy schreef over zijn ervaring zich met deze ‘machine voort te bewegen. Gezien het ruwe schetsje in de brief is het door Von Drais gepromote model zijn proefmodel geweest. Hij had vooral veel twijfel of deze vélocipède ooit geschikt zou zijn voor vrouwen, onwetend van de aanpassing die Johnson hiervoor al had gedaan. In Fisher’s gedachtegang moesten vrouwen, net als bij paardrijden, zijdelings op het vervoermiddel zitten: ‘This inventive age continues to do almost every thing by machinery. A machine has lately been contrived for walking; and I have just been down to walk with it. It does not enable a person to put his legs in his pocket, as paddy did, but it enables one to run much faster than he well can with a simple pair of legs, especially on smooth & level ground. It consists of two wheels, one before the other, joined by a carved piece of wood with irons coming down to each end of the hubs. The person who is desirous to walk by machinery must step across a small saddle in the middle, on which he is to sit, and take a handle in front into his hands to turn the fore wheel, and he may scamper over the country almost as fast as he pleases by merely pawing along with his feet, which come down to the ground. This machine, if you wish to know the name, is called a Velocipede. You will probably want to know whether there are Velocipedes for ladies. I can only say that I have never seen one with a side-saddle; and I am afraid, if there should be one made, that the ladies, sitting onesided as they do, would find hard work to keep themselves balanced upon it.’