MUIZENEST

Pannerden werd voor het eerst omstreeks het jaar 1.000 genoemd. Het is dan een nederzettinkje in de omgeving van een versterkt huis, waarschijnlijk de Heukelumshof dat later bekend zou worden als het Kasteel Byland. Het kasteel zou rond 1726 door de rivier zijn weggespoeld. De nederzetting behoorde in die tijd toe aan de bisschop van Luik. In 1284 werd de nederzetting Pannerden door de Proost van Luik verkocht aan het kapittel van Emmerik, die het daarna in erfpacht uitgaf aan Willem Doys, die al het Kasteel Byland (ook wel Kasteel Scate genaamd) van de Graaf van Kleef in leen had. Door het huwelijk van Willem’s kleindochter Sophia met de Graaf van Bergh in 1346 werd Pannerden een leen van het Huis Bergh, wat het tot 1801 zou blijven. In dat jaar werd de heerlijkheid Pannerden gekocht door Carel Herman van Nispen. In 1600 was Pannerden tijdens de reformatie gereformeerd geworden, maar van de Pannerdense kerk werd slechts het koor van de kerk door de gereformeerden voor de diensten gebruikt. Het kerkschip raakte in verval en op die plaats werd toen een schooltje gebouwd. In 1878 werd een nieuwe kerk gebouwd, de Sint-Martinuskerk.

Tot 1817 behoorde Pannerden tot het koninkrijk Pruisen, maar werd in dat jaar overgedragen aan het Koninkrijk der Nederlanden en werd op 1 januari 1818 een zelfstandige gemeente. Op die dag werd de gemeente Herwen verdeeld door het ene gedeelte verder te laten gaan als gemeente Pannerden en de andere helft als de gemeente Herwen en Aerdt, waartoe ook de opgeheven gemeente Lobith werd gevoegd. Beide gemeenten werden op 1 januari 1985 weer samengevoegd als gemeente Rijnwaarden, die bestond uit de dorpen Aerdt, Herwen, Tolkamer, Lobith en Spijk. Allen gelegen tussen de Rijn en de vroegere Rijnbedding, ook wel Het Gelders Eiland genoemd. De gemeentegrenzen van Rijnwaarden werden begrensd door de Rijn, de Oude Rijn (een rivierarm waar vroeger de hoofdstroom van de Rijn liep) en het Pannerdensch Kanaal. De gemeente telde omstreeks 2018 bijna 11.000 inwoners, die woonden op een oppervlakte had van 44,86 km², waarvan 8 km² water. Op 1 januari 2018 ging deze gemeente in de gemeente Zevenaar, een samenvoeging die met erg weinig enthousiasme werd begroet.

Pannerden ligt in het Rijnstrangengebied, een gebied dat deel uitmaakt van het natuurreservaat De Gelderse Poort, met diverse oude rivierarmen, grienden, kolken, water- en moerasvegetaties, wilgenbosjes, natte graslanden en uiterwaarden. Pannerden was vroeger niet meer dan een eilandje waarop een paar fabrieken stonden. De werknemers kregen van hun bedrijf huizen toegewezen die op datzelfde eilandje stonden. Door verdere bebouwing gegroeide de afzonderlijke bedrijfswoningen uit tot één dorp. Het Gelders Eiland dankt haar naam aan het feit dat het gebied eeuwenlang omgeven was door water en soms door overstromingen een tijdje van de buitenwereld was afgesloten. Vanaf de aanleg van de eerste dijken in de 13e eeuw tot in de jaren zeventig van de vorige eeuw waren er tientallen grote dijkdoorbraken en overstromingen in het Gelders Eiland. Vooral de Watersnoodramp van 1926 was een belangrijke gebeurtenis in het gebied. In Pannerden konden veel mensen hun woning slechts via het dak verlaten.

Aan de Doornenburgse kant van het Pannerdensch Kanaal ligt het Fort Pannerden, dat van 1869 tot 1872 werd gebouwd om te voorkomen dat een aanvallend leger via de Waal kon optrekken naar de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het fort moest ook voorkomen dat het Pannerdensch Kanaal afgedamd zou kunnen worden, waardoor de Nieuwe Hollandse Waterlinie zonder water zou komen te zitten. Al enkele jaren na de bouw was het ontwerp achterhaald. Daarom werden tussen 1885 en 1890 twee stalen pantserbatterijen op het fort gebouwd, aan weerszijden van de rivierbatterij en die ook gemoderniseerd werden met beton en pantserstaal voor een betere bescherming tegen moderne artilleriegranaten. Er werden ook schietgaten voor mortieren gemaakt. Het was daarmee een pantserfort geworden. Vanaf 1940 volgde een periode van leegstand, verval en plundering. Erg lang was het voormalige fort niet toegankelijk. In 1969 werd Fort Pannerden een rijksmonument, maar het verval ging onverminderd door. In 2000 werd het fort door een groep jongelui gekraakt om het als monument te bewaren en toegankelijk te maken voor het publiek. Na enkele jaren kwam er een oplossing tussen overheid en krakers. Sinds 2005 maakt Fort Pannerden deel uit van het Nationaal Project Nieuwe Hollandse Waterlinie en werd begonnen met een ingrijpende renovatie. Vanaf 2016 is Fort Pannerden weer opengesteld voor het publiek.

Van 1984 tot 2009 had Renate van der Hoeven-Reimann middenin het dorp haar Galerie en Beeldentuin De Pol, waar werk van kunstenaars werd getoond. De galerie was gevestigd in een voormalige kleine boerderij waarvan de geschiedenis terugging tot 1492. Het historische pand lag  op een terp (in de streektaal ‘een pol’), omgeven door tuin die de galeriehoudster zelf al ontworpen. In de loop der jaren werden er ongeveer 140 tentoonstellingen van hedendaagse kunst gehouden, met een duidelijke voorkeur voor expressieve kunst, van zowel gerenommeerde en beginnende kunstenaars uit binnen- en buitenland. Een gemis dat galerie en beeldentuin er niet meer is.