MUIZENEST

De heks van Konotop is een satirisch fictieverhaal van de Oekraïense schrijver Hryhorii Kvitka-Osnovianenko (Osnowa, 29 november 1778 – Charkiv, 20 augustus 1843), die het in 1833 schreef en opnam in zijn tweede boek ‘Klein-Russische (Oekraïense) verhalen’ in 1837. De schrijver werd geboren in een familie van Oekraïense adel. Hij voegde aan het begin van zijn literaire carrière ‘Osnovianenko’ toe aan zijn naam als verwijzing naar zijn geboortedorp, dat nu een voorstad is van Charkiv. In 1812 was hij benoemd tot directeur van een nieuw, regulier lekentheater in Charkov. Het bracht hem er later toe zelf toneelstukken te gaan schrijven. In 1841 schreef hij een overzichtswerk over de geschiedenis van het theaterleven in Charkiv. Hij was al op jonge leeftijd voorstanders van het Oekraïens als literaire taal en begon te publiceren in de eerste Oekraïense literaire tijdschriften die in het begin van de 19e eeuw in Charkiv verschenen. Net als de meeste van zijn tijdgenoten in de Oekraïense literaire scène schreef hij echter ook in het Russisch. Hij correspondeerde met de grote Oekraïense schrijver-dichter Taras Sjevtsjenko en was een vriend van Nikolaj Gogol, die wordt gezien als een van de grootste Russische schrijvers maar die van oorsprong Oekraïner was. Er wordt verondersteld dat Gogol’s toneelstuk De Regeringsinspecteur was geïnspireerd door Kvitka-Osnovianenko’s satirische drama De bezoeker uit de hoofdstad of Onrust in een districtsstad, dat een zeer vergelijkbare plot en cast van personages heeft. Het merendeel van de Oekraïens-talige werken van Kvitka-Osnovianenko was burlesque en satirisch van aard, maar hij schreef ook serieuzer proza, zoals zijn sentimentele novelle Marusia. Waarmee hij zijn klassieke Oekraïense proza ​​begon. Volgens zijn eigen verklaring over de novelle ‘om aan een ongelovige te bewijzen dat er iets zachts en ontroerends in het Oekraïens geschreven kan worden.’ Hij schreef enkele grote historische werken en een fantastisch lyrisch verhaal over de stichting van de stad Charkov halverwege de 17e eeuw, samen met zijn voorvader Andriy Kvitka, waarvan de historische juistheid betwistbaar schijnt te zijn.

De hoofdpersonen van het verhaal zijn Mykyta Oelasovytsj Zabryokha (de Kozakkenkapitein over het district Konotop, zijn klerk Pistryak en de heks Yavdokha Zubikha. Het werk bestaat uit 14 hoofdstukken en een epiloog. Het werk begint met een beschrijving van Mykyta Oelasovytsj Zabryokha, die er verdrietig en somber bij zit. De dag ervoor had hij het hof gemaakt aan Olena, een hardwerkend en mooi weesmeisje die nog slechts één broer heeft. Zabryokha had de broer gevraagd of hij zijn zus ten huwelijk wilde geven, maar de broer wees het aanzoek af. Terwijl de kapitein thuis zit, komt de klerk Pistryak naar hem toe met een stok met inkepingen die het aantal Kozakken van het direct aangeven. Omdat hij de stok had gebroken, telde hij aanvankelijk het aantal Kozakken verkeerd. Toen Zabryokha de fout ontdekte, bespotte hij Pistryak in het bijzijn van allerlei inwoners, waardoor de klerk zich erg beledigd voelde. Kort daarna komt er een bevel van het regiment Tsjernihiv om op veldtocht te gaan, maar de klerk weigert het bevel uit te voeren en schrijft een brief aan het regiment waarin hij meldt dat de Kozakken niet naar Konotop kunnen komen omdat ze een heksenjacht moeten ondernemen omdat het al lange tijd niet heeft geregend in Konotop.

De volgende dag verzamelde de hele stad zich bij de vijver. Er waren verschillende vrouwen ontvoerd die ervan verdacht werden heksen te zijn en schreef een test voor: elke vrouw zou in het water worden gegooid. Als ze verdronk, was ze geen heks en als ze het overleefde was ze wel een heks. Veel vrouwen stierven in het water. Yavdokha Zubikha bleek een heks te zijn, die kalm op het water drijft. Woedende mannen begonnen haar te slaan, maar Yavdokha gebruikt haar magie om te ontsnappen.

Later kwamen Zabryokha en Pistryak elk apart met geschenken naar Zubikha en vroegen haar om hulp. Aanvankelijk sprak ze een spreuk uit zodat Olena verliefd zou worden op Zabryokha en met hem wilde trouwen. De rechter Demyan Khalyavsky, de voormalige geliefde van Olena, was nu verdrietig en ongelukkig omdat ze nu met iemand anders ging trouwen. Zubikha bood echter ook haar hulp aan. Om wraak te nemen op haar aanvallers, regelde de heks het zodanig dat Olena alsnog met Khalyavsky trouwde en Zabryokha genoegen moest nemen met Solokha, het engste meisje van het dorp. Kort daarna werden Zabryokha en Pistryak uit hun functie ontheven omdat hij de bevelen van het regiment van Tsjernihiv niet hadden opgevolgd. Khalyavsky werd de nieuwe kapitein.

In de epiloog schreef de auteur dat dit verhaal hem werd verteld door wijlen Panas Mesiura en onthulde hij het einde van het verhaal. Khalyavsky bleef niet lang de kapitein, omdat hij zijn superieuren snel boos maakte en zijn huwelijk met Olena was door een hekserij van Yavdokha Zubikha erg ongelukkig. Ze had de kapitein namelijk impotent gemaakt. Zabryokha en Pistryak werden gestraft voor het verdrinken van onschuldige vrouwen en de heks stierf korte tijd later.

‘De heks van Konotop’ werd driemaal verfilmd, in 1987, in 1990 en in 2024 in een zeer geactualiseerde versie. Het werd ook in 1982 bewerkt tot een toneelstuk en in 2016 uitgevoerd als burlesque rap in 2016.