MUIZENEST

Er hebben zich in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog ongeveer 640 bombardementen plaatsgevonden, een aantal grote en heel veel kleine bombardementen, met in totaal vele duizenden burgerslachtoffers. Van die bombardementen nam nazi-Duitsland er veertig voor haar rekening, de resterende 600 bombardementen werden uitgevoerd door de geallieerde troepen. In de herinnering is eigenlijk vooral het bombardement op Rotterdam op 14 mei 1940 blijven hangen. In het kwartier tussen 13.27 en ongeveer 13.40 uur werd bijna de gehele historische binnenstad van Rotterdam vernietigd. Heel lang is voor het aantal slachtoffers van dat bombardement het aantal van 900 doden aangehouden, maar er circuleerden ook schattingen van ruim 1.400 slachtoffers. Vrij recent wees uit dat er door het bombardement zelf die dag 712 mensen omkwamen en dat zo’n 80.000 inwoners dakloos werden. Daarmee is het niet langer het dodelijkste bombardement op Nederland, want bij het zogenaamde ‘vergissingsbombardement’ op Nijmegen op 22 februari 1944 kwamen ongeveer 800 mensen om het leven. Bij de bulk van de bombardementen kwamen geen of een paar mensen om het leven, maar er zijn toch zeker minimaal vijftig bombardementen waarbij minimaal 40 dodelijke slachtoffers ter bespeuren waren. Het NIOD hanteert hierbij het volgende overzicht van bombardementen en burgerslachtoffers:

Luftwaffe
11 mei 1940: Amsterdam, Blauwburgwal, 44 doden.
11 mei 1940: : Alblasserdam, 28 doden.
11 mei 1940: Zevenbergen en Zevenbergschen Hoek, 36 doden.
14 mei 1940: Rotterdam, binnenstad, 650-900 doden.
14 mei 1940: Den Helder, 28 doden.
17 mei 1940: Middelburg, binnenstad 22 doden.
19-20 september 1944: Eindhoven, stad, 180-227 doden.
2 oktober 1944: Nijmegen, omgeving Waalbrug, 93 doden.

RAF
24-25 juni 1940: Den Helder, 38 doden
3-4 oktober 1941: Rotterdam, 106-130 doden
28-29 januari 1942: Rotterdam/Schiedam, 71 doden
5-6 oktober 1942: Geleen, 83 doden
6 december 1942: Eindhoven, 138 doden
19 februari 1943: Den Helder, 50 doden
16 april 1943: Haarlem, 85 doden
11 april 1944: Den Haag, Huize Kleykamp, circa 60 doden
11 september 1944: Breskens, havenbuurt, 199 doden
17 september 1944: Ede, 80 doden
17 september 1944: Biggekerke, 46-50 doden
2 oktober 1944: Huissen, 99-106 doden
3 oktober 1944: Westkapelle, zeedijk, circa 150 doden
13 oktober 1944: Utrecht, stationsgebied, circa 50 doden
14 oktober 1944: Zutphen, wijk bij IJssel, 73 doden
24 oktober 1944: Dordrecht, park Merwestein,  52-69 doden
3 november 1944: Venlo, circa 40 doden
26 november 1944: Amsterdam, Euterpestraat, meer dan 50 doden
29 november 1944: Rotterdam, omgeving Mathenesser-straat / Heemraadsingel, 45-64 doden
11 december 1944: Leiden, stationswijk, 54 doden
21-22 januari 1945: Montfort (L.), 183 doden
3 maart 1945: Den Haag, Bezuidenhout, minimaal 520 doden
21 maart 1945: Doetinchem, meer dan 100 doden Waarschijnlijk een vergissingsbombardement.

USAAF
31 maart 1943: Rotterdam, Tussendijken, circa 400 doden
17 juli 1943: Amsterdam-Noord, 158-185 doden
10 oktober 1943: Enschede, 151 doden
22 februari 1944: Nijmegen, tegen de 800 doden
22 februari 1944: Arnhem, 60 doden
22 februari 1944: Enschede, industriewijk, 40 doden
31 mei 1944: Roosendaal, stationsbuurt, 73 doden
18 augustus 1944: Maastricht, stadswijk, 91 doden
17 september 1944: Wolfheze, gesticht/dorp, 87 doden
17 september 1944: Wageningen, wijk ‘de Sahara’, circa 40 doden
6 oktober 1944: Hengelo, circa 100 doden
12 oktober 1944: Venray, minstens 50 doden
13 oktober 1944: Venlo, minstens 40 doden
22 maart 1945: Enschede, 65 doden
22 maart 1945: Nijverdal, centrum, 72 doden
24 maart 1945: Goor, centrum, 82 doden
24 maart 1945: Haaksbergen, centrum, 50-75 doden

Toelichting door het NIOD: ‘Van de in dit overzicht genoemde luchtaanvallen waren er drie of vier ‘vergissingsbombardementen’, waarbij de geallieerde vliegers zich boven een Duitse stad waanden (Geleen in oktober 1942, Enschede in oktober 1943 en februari 1944, waarschijnlijk ook Doetinchem in maart 1945). De luchtaanvallen op Nijmegen en Arnhem in februari 1944 waren mogelijk eveneens het gevolg van een fout of vergissing van de betrokken vliegers, die wellicht niet beseften dat het Nederlandse steden betrof. Zesmaal was er sprake van een ‘onbedoeld gevolg’, waarbij men wel het opgegeven doel trachtte te raken, maar dit (vrijwel) volledig miste (Amsterdam in juli 1943, Maastricht in augustus 1944, Wageningen in september 1944, Hengelo in oktober 1944, Rotterdam in november 1944, Den Haag in maart 1945). In de overige gevallen raakten de geallieerde vliegtuigen wel het beoogde doel, maar veroorzaakten zij tevens aanzienlijke ‘bijkomende schade’. Het is echter niet altijd eenvoudig om een helder onderscheid waar te nemen tussen een ‘onbedoeld gevolg’ en een ‘geraakt doelwit met bijkomende schade’.

Volgens A. Korthals Altes (Luchtgevaar, Amsterdam 1984, pag. 323-324) hebben de geallieerden bij de planning van bombardementen in het algemeen terughoudendheid betracht. Het zijn voornamelijk vergissingen bij de uitvoering die meestal de grootste schade hebben berokkend. Steden als Rotterdam, Amsterdam, Den Helder, Den Haag en Breskens werden zwaar getroffen door onvoldoende accuraat richten. Soms waren de doelen zo klein of zo smal dat de risico’s op ‘bijkomende schade’ zeer groot waren, zoals is gebleken bij het bombarderen van de SD-hoofdkwartieren in Amsterdam en Rotterdam, de stationsemplacementen van Haarlem, Utrecht, Roosendaal en Leiden, en de bruggen in Zutphen en Venlo. De aanvallen op dergelijke kleine doelen bleven volgens Korthals echter relatief beperkt. Men kan zich echter wel afvragen of de geallieerden niet meer terughoudendheid hadden moeten betrachten bij het bombarderen van woonplaatsen in het frontgebied (Huissen, Venray, Montfort, Nijverdal, Goor en Haaksbergen).

Het totale aantal burgerslachtoffers dat bij de luchtaanvallen is omgekomen is niet precies bekend. Een anoniem overzicht bijgehouden in 1940-1945 komt op ruim 8.000 slachtoffers van luchtaanvallen na 15 mei 1940. Volgens Korthals Altes is dit overzicht onvolledig en op een aantal punten onjuist. Hij schat het aantal Nederlandse bombardementsdoden op circa 10.000 (Luchtgevaar, Amsterdam 1984, pag. 324).