BRUSSEL

Het ontstaan van namen van steden en streken is soms duister en andere keren is het heel simpel. Dat Amsterdam zijn oorsprong vindt in de betekenis ‘dam aan de rivier de Amstel’ is overduidelijk. Hetzelfde geldt voor andere steden met ‘dam’ en de dichtbij zijnde rivier in de naam. Een andere probleem is dan weer waar de namen van riviertjes als de Amstel en Rotte vandaan komen. En waarom heet Londen dan geen ‘Thamesbridge’ of iets soortgelijks, zoals Cambridge genoemd is naar de brug over de rivier de Cam. De etymologie houdt zich bezig met de oorsprong van woorden en binnen hun vakgebied kregen persoonsnamen, plaatsnamen en andere geografische aanwijzingen altijd veel aandacht gekregen. Ze kunnen namelijk veel en nuttige historische informatie geven. Er is nu echt geen doorwaadbare plaats meer in Utrecht, maar de naam duidt aan dat dit vroeger wel zo was. Middelburg heeft geen burcht meer, maar vroeger wel. Heerenveen, tja, er zal een rijke heer hebben gewoond, die al dat veen wel zag zitten! Wat voor de Nederlandse namen geldt, is uiteraard ook van toepassing op de buitenlandse namen. Ook hier zijn sommige snel verklaarbaar en anderen vergen veel onderzoek. Wat kun je nu bedenken bij je naam Brussel of de verbasteringen daarvan in het Frans (Bruxelles) of Engels (Brussels)?

De oudste bekende naam van de stad is Bruocsela, wat zoveel betekent als ‘nederzetting in het moeras’. Uit die naam kwam Broekzele voort en dat evolueerde weer tot Brussel. De etymologische betekenis van ‘bruocsela’ is ‘broek’ , waarmee een moerassig land wordt aangeduid. De meeste plaatsen met het toponiem broek roepen echter al eeuwenlang niet de minste associatie op met een moeras, omdat al sinds de vroege Middeleeuwen de bodem van de broekgronden door drainering werd verbeterd. Het moeras verdween, de oude benaming bleef. Behalve in plaatsnamen komt het ook nog voort in bekende familienamen zoals Van den Broek, Van de(r) Broek, Van den Broeck of Van den Broucke (België).

Officieel werd Brussel gesticht in 979, maar toen woonden er al eeuwen mensen in Broekzele. In 695 werd het al genoemd in een brief van Bisschop Vindicianus als ‘Brosella’ en we weten dat er in 580 een kerk werd gesticht op een eiland in de Zenne. De oudst bekende bevolkingsgroepen woonden in de buurt van de moerassige Zennevallei. In de Bronstijd en de IJzertijd vestigden zich landbouwers op ontboste gronden. In de Romeinse tijd verrezen er in de 1e en 2e eeuw na Chr. villa’s langs weerszijden van de Zenne. In de Merovingische tijd, in de 6e en 7e eeuw, verrezen er gehuchten op heuvels nabij de Zenne. In de tiende eeuw (nog voor 979) ontstond Brussel rond een castrum op een eiland in de Zenne (het Groot Eiland, ter hoogte van het huidige Sint-Goriksplein). Eeuwenlang was Brussel een van de belangrijkste steden van het graafschap Brabant, een volledig Nederlandstalig gebied. Pas vanaf eind 18e eeuw rukt in invloed van het Frans langzaam op, maar pas na de Belgische onafhankelijkheid wordt de overheersing van de Franse taal steeds duidelijker, hoewel de stad officieel nog steeds boven de taalgrens ligt. Het is echter inmiddels echt meer Bruxelles geworden dan Brussel. De Franse naam Bruxelles heeft eigenlijk geen enkele etymologische betekenis, het is slechts een fonetische weergave van de uitspraak der Fransen van een voor hen moeilijk uitspreekbare naam.