MUIZENEST

Phineas Gage (9 juli 1823 – 21 mei 1860) was een Amerikaanse spoorwegarbeider die in 1848 bij de aanleg van een spoorweg een arbeidsongeval kreeg waarbij hij zware schade aan zijn frontale kwabben in de hersenen opliep. Op 13 september 1848 begeleide hij als ploegbaas een team arbeiders bij de aanleg van de Rutland-Burlingtonspoorlijn bij Cavendish in de staat Vermont. Gage nam zelf de taak op zich om een rotsblok op te blazen. Zijn mannen hadden een gat in de rots geboord, dat Gage vulde met kruit. Met een stevige ijzeren staaf, ruim een meter lang, drie centimeter dik en zes kilo zwaar, stampte hij het kruit aan. Dat moet een kleine vonk hebben veroorzaakt, want opeens ontplofte het kruit en werd de staaf als een projectiel uit het gat geschoten. Gage stond nog over het gat gebogen, precies in de schootslijn. De staaf boorde zich met hoge snelheid in zijn jukbeen vlak onder het linkeroog, ging dwars door de hersenen heen en schoot er boven aan de schedel weer uit. De staaf landde zo’n dertig meter verderop, besmeurd met bloed en hersenweefsel. Gage viel neer, terwijl zijn collega’s ontzet toesnelden. Ze gingen ervan uit dat hun ploegbaas dood was, maar al snel kwam hij bij en was hij tot ieders verbijstering volledig bij kennis. Na een paar minuten stond Gage zelfs op, praatte hij met mensen en kon hij lopen. De mannen haalden snel een kar en brachten hem naar dokter John Martyn Harlow. Gage werd een medische sensatie, want tot dan wees alle expertise en ervaring erop dat een patiënt met een dergelijke ernstige hersenschade nooit kon overleven. Gage was de eerste waarbij dat niet het geval was. Harlow maakte de wond schoon, verwijderde stukjes schedel en dekte de openingen af met een nat verband. Toen hij voelde of er nog botresten in het gat zaten, bleek dat hij zijn hele middelvinger in de wond kon duwen zonder ook maar enige weerstand te ondervinden. Hij besloot om geen chirurgische ingrepen te doen, maar om de wonden uit zichzelf te laten genezen.  Dat bleek een juiste beslissing te zijn geweest, want Gage herstelde snel. Zijn spraakvermogen en geheugen waren intact gebleven en leidde al na een paar maanden weer een normaal leven.

Ogenschijnlijk dan, want het bleek al snel dat Gages persoonlijkheid na het ongeval drastisch was veranderd. Althans, dat is lang de aanname geweest, wordt nog steeds door de meesten aangehouden, maar recentelijk wordt de stelling verdedigd dat het met die gedragsverandering behoorlijk meegevallen moet zijn. Zie hiervoor dit artikel van Harald en Valerie Merckelbach. Hieronder wordt vooralsnog maar de oude theorie weergegeven. Terwijl hij voorheen altijd een verantwoordelijk, rustig en sociaal aangepast persoon was geweest, had hij nu onaangepast en asociaal gedrag. Ook kreeg hij last van epileptische aanvallen. Phineas Gage werd daarna al snel ontslagen door zijn werkgever. Een tijdlang reisde hij als een soort kermisattractie door de steden van New England om aan iedereen die het wilde zien zijn voorkomen te tonen. Zijn medische geschiedenis waren de eerste aanwijzingen dat specifieke delen van de hersenen een rol spelen in specifieke psychische processen. Harlow schreef een artikel over zijn patiënt in het gerenommeerde tijdschrift Boston Medical and Surgical Journal, dat echter met grote scepsis werd ontvangen, omdat er bij niemand een vergelijkbaar geval bekend was. Hij beschreef hoe de slimme, evenwichtige man nu de balans tussen zijn intellectuele vermogens en zijn ‘dierlijke neigingen’ kwijt is geraakt. Hij is ‘niet langer Gage’, maar een ongeduldige, grove agressieveling. Het geval Phineas Gage wekt de nieuwsgierigheid van Dr. Henry Jacob Bigelow (Harvard University), die hoopt via Gage meer te weten te komen over de werking van de hersenen. In die tijd waren er twee concurrerende visies op de werking van het brein. Dr. Harlow was ervan overtuigd dat bepaalde hersengebieden voor een bepaalde functie zorgen. Dr. Bigelow zag meer in de opvatting dat het volledige brein bij ons denken en ons gedrag betrokken is. Dat zou inhouden dat bij hersenschade de rest van het brein kan compenseren. Beide kampen zagen in Phineas Gage het ultieme bewijs voor hun theorie en ook vandaag de dag krijgen beide visies nog steeds een beetje gelijk. Er zijn inderdaad veel hersengebieden met een specifieke functie, maar al die gebieden zijn onderling ook met elkaar verbonden. Het geval Phineas Gage heeft in elk geval meer licht geworpen op de functies van de frontale cortex, en het heeft hersenchirurgen gesterkt in de overtuiging dat zelfs grote operaties geen fatale gevolgen hoeven te hebben.

Harlow zorgde er ook voor dat Gages schedel terechtkwam in het museum van de faculteit Geneeskunde van de Harvard-universiteit. Nog recent is er nieuw  onderzoek gedaan naar de hersenbeschadiging van Gage. In juli 2009 werd een daguerreotypie van Gage ontdekt. De ontdekkers beschrijven Phineas Gage op de foto als “knap … goed gekleed en zelfverzekerd, trots” en één onderzoeker spreekt zelfs van een “sociaal herstelproces” waarbij de ernstige persoonsverandering van Gage misschien maar voor een beperkte tijd na het ongeval heeft bestaan, zodat hij in feite een sociaal veel beter aangepast leven heeft geleid dan in het algemeen werd aangenomen. Zes jaar lang, vanaf augustus 1852, heeft Phineas Gage nog gewerkt als koetsier in Chili, wat niet vanzelfsprekend is bij een agressieve en onbehouwen man. Daar staat tegenover dat niemand hem op die koets goed kon zien en dat de enige woorden die van hem bekend waren de aansporingen voor de paarden waren. Als een dief in de nacht zat hij op de bok als hij langs de bergachtige modderweg van Valparaiso naar Santiago ging. Diep weggedoken onder een zwarte kap, waarschijnlijk om het blinde oog en het afschrikwekkende gat in zijn achterhoofd te verbergen.

Dertien jaar na het ongeval overleed Gage op 37-jarige leeftijd als gevolg van herhaaldelijke zware epileptische aanvallen. Hij ligt begraven in het prestigieuze Cypress Lawn Memorial Park, waar tal van Amerikaanse beroemdheden hun laatste rustplaats hebben gekregen. De naam van Phineas Gage leeft in de VS voort in allerlei uitingen. Zo werd in 2018 naar aanleiding van het feit dat het 170 jaar was geleden dat Gage het fatale ongeluk had door iemand Phineas Gage Cookies gebakken en onder vrienden en kennissen verspreid. Ze hoefde blijkbaar aan niemand uit te leggen wie die Phineas Gage eigenlijk was geweest. De psycholoog Malcolm Macmillan schreef de studie ‘An Odd Kind of Fame’ over dit neurologisch mirakel waarin hij illustreert dat vrijwel niets rond deze man echt duidelijk is, noch over het feitelijke ongeluk, noch over wat de ijzeren staaf die door zijn hoofd vloog in cerebrale zin teweegbracht.