MUIZENEST

De Frans-Pruisische Oorlog (vaak de Frans-Duitse Oorlog genoemd) werd tussen 19 juli 1870 tot 10 mei 1871 gevoerd tussen Frankrijk en een coalitie van Noord-Duitse Bond en enkele Zuid-Duitse koninkrijken, onder de leiding van het koninkrijk Pruisen. De oorlog betekende het eind van het Tweede Franse Keizerrijk, de afzetting van de Franse keizer Napoleon III en de oprichting van het Duitse Keizerrijk. Er wordt gezegd dat zonder deze Frans-Pruisische oorlog er ook geen Eerste Wereldoorlog zou zijn geweest en zonder die Eerste Wereldoorlog geen Tweede Wereldoorlog.

Aan de Frans-Pruisische Oorlog gingen een paar conflicten vooraf (de Duitse Oorlog in 1866, de Luxemburgse Kwestie in 1867 en de Spaanse troonopvolging in 1870), die allemaal in het teken stonden van de opkomende macht van Pruisen en haar bondgenoten en de Franse vrees de suprematie op het Europese vasteland te verliezen. In 1870 zouden de steeds toenemende spanningen tussen beide partijen escaleren, perfect georkestreerd door kanselier Otto von Bismarck van de Noord-Duitse Bond. Nederland keek vanaf de zijlijn bevreesd toe, bang dat haar neutraliteit geschonken zou worden en het een van de kleine koninkrijkjes zou worden die door die Noord-Duitse Bond zou worden opgeslokt.

Op 19 juli 1870 verklaarde Frankrijk dus de oorlog aan Pruisen. Het echter tot 4 augustus 1870 duren voordat de Franse en Pruisische legers elkaar bij de Slag bij Wissembourg zouden treffen. Die twee weken hadden de legers nodig om op te rukken. In veel kazernes werd door de manschappen afgewacht wat er mogelijk voor hen stond te gebeuren. Een fraai voorbeeld is de bijgevoegde foto, waarvan het oorspronkelijke, sterk vergeelde exemplaar zich bevindt in de Collectie Bibliotheek van Brown University, Providence, Rhodes Island, met de omschrijving ‘Fort Dumond, 1871’. De verbeterde zwart-wit foto werd de afgelopen decennia vaak gebruikt om artikelen te illustreren en recent duikt een ingekleurde foto steeds meer op. Bij de zwart foto duikt dan vaak de omschrijving op: ‘French soldiers by a cannon 23 July 1870 in the Franco-Prussian War which lasted from 1870-1871’. De ingekleurde foto riep bij George Knight de vraag op waarom de oude foto’s zo nodig moeten worden ingekleurd. ‘Is het nut de consumptie van oude beelden die moeten worden opgepimpt om boeiend te zijn? Het idee is dat ze bij de tijd blijven door de tijd waarin ze zijn gemaakt te vervalsen. Dat wringt. Maar is het wel toelaatbaar bedrog?’, vroeg hij zich terecht af.

We kunnen dus concluderen dat de foto van de Franse artilleriebatterij genomen is op 23 juli 1870 in een Fort Dumond. Blijkbaar twijfelt Knight over de correctheid van de datum, want hij vraagt zich af of de soldaten onwetend zijn van de aanstaande nederlaag tegen de Pruisen of de nederlaag al hebben geïncasseerd, maar nog niet helemaal verwerkt. Ze staan er inderdaad opvallend verveeld bij, wat eerder de datum van 23 juli bekrachtigt dan ontzenuwt. Hij vraagt zich vervolgens af waar de foto is hemelsnaam is genomen. ‘Zoeken op de locatie, ook met de vervanging van ‘fort’ door andere termen van verdedigingswerken (lunette, bastion, batterie, vestige, ouvrage, redoute) en de toevoeging van het jaartal 1870 of 1871 levert geen verwijzing op. Om een echt fort dat gemetseld is lijkt het ook niet te gaan, maar eerder op een in alle haast opgeworpen barrière of voorpost. Aangezien het geen winter lijkt en de oorlog tegen de Pruisen op 28 januari 1871 eindigde, is het de vraag -als het echt 1871 is- tegen wie deze batterij eigenlijk vecht. Of ingezet wordt. Gaat het nog wel om de Frans-Pruisische oorlog als het Franse leger al heeft gecapituleerd?‘

Een piepklein beetje speurwerk levert de oplossing. De foto in de door Knight genoemde Collectie Bibliotheek van Brown University, Providence, Rhodes Island heeft namelijk de omschrijving ‘Albumen print photograph; group portrait in uniform of Gardes Nationaux Mobiles, including trumpeter, gathered around cannon in fortified gun emplacement, barren ridge or embankment in background. Pencil note on verso reads: ‘Fort Dumont, 1871’, maar iets verder ook al nadere toelichting ‘Fort Du Mont Valérien, c. 1871″ (1871). Prints, Drawings and Watercolors from the Anne S.K. Brown Military Collection, Paris: Capital of the 19th Century. Brown Digital Repository. Brown University Library.’ De beschrijving ‘Fort Dumond’ lijkt vooral een erg slordige verbastering te zijn van de oorspronkelijke naam.

De Mont Valérien is een Franse heuvel met een piek van 161 meter, ongeveer twee kilometer ten westen van Parijs, gelegen in de gemeenten Suresnes, Nanterre en Rueil-Malmaison. Vanaf de heuvel kan men zonder problemen de Eiffeltoren zien. Vanaf de 17e eeuw tot begin 19e eeuw was de top van de heuvel het trefpunt van pelgrimstochten; de hellingen waren voorzien van wijngaarden. Het gebouw op de top werd in 1841 verwoest en door koning Louis-Philippe (1773-1850) en staatsman Adolphe Thiers vervangen door het fort van Mont-Valérien. Het fort werd onderdeel van een netwerk van vestingwerken die rond Parijs waren gesitueerd om de hoofdstad te beschermen. Ze lieten op Mont Valérien voor 4,5 miljoen franc een imposante citadel bouwen. Van alle oorspronkelijke gebouwen op de heuvel bleef slechts een gebouw uit 1812 en de begraafplaats ongemoeid. Het fort was gebouwd als een vijfzijdige veelhoek en werd van de stad gescheiden door een niet-bouwzone. Het fort zou een belangrijke rol spelen bij het beleg van Parijs en de strijd tegen de Commune van Parijs in 1871.

Nadat het fort gereed was werden de wijngaarden van lieverlee vervangen door allerlei gebouwen en kruisten ook twee noord-zuid georiënteerde spoorlijnen op de hellingen. Op de oostelijke helling van de Mont Valérien liet de gemeente Suresnes tijdens de Eerste Wereldoorlog een Amerikaanse begraafplaats aanleggen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog vonden in Fort Mont-Valérien meer dan duizend executies van gijzelaars en verzetsstrijders plaats, waaronder de Nederlandse verzetsstrijder Jan Doornik. Op 18 juni 1960 onthulde generaal De Gaulle hier het Monument van strijdend Frankrijk, dat tegen de zuidelijke vestingmuur van het fort werd gebouwd om zestien strijders, verzetsstrijders en gedeporteerden van de Tweede Wereldoorlog zijn begraven. Jaarlijks neemt de president van de republiek hier deel aan een nationaal eerbetoon.

Op 23 juli 1870, vier dagen na de bekendmaking van een Franse oorlogsverklaring aan Pruisen, is er in Fort du Mont-Valérien nog helemaal niks te beleven en het vooruitzicht is ook niet dat daarin snel verandering zal komen. Ook op een tekening van het fort in de dan nog pittoreske omgeving die op 29 oktober 1870 verscheen in het Magazine The Illustrated London News, volume LVII, is nog niets van opgevoerde spanning te merken.