MUIZENEST

92e HINK-STAP-SPRONG DOOR DE TIJD

Hans-Bernd August Gustav von Haeften (Berlijn, 18 december 1905 – Berlijn, 15 augustus 1944) en Werner Karl Otto Theodor von Haeften (Berlijn, 11 oktober 1908 – Berlijn, 21 juli 1944) waren zonen van generaal-majoor b.d. Hans von Haeften (1870-1937), president van het Reichsarchiv Potsdam en Agnes von Haeften, geb. von Brauchitsch (1869-1945). Beide broers waren betrokken bij de aanslag op 20 juli 1044 op Adolf Hitler door Claus von Stauffenberg.

Hans-Bernd von Haeften volgde onderwijs aan het Bismarck Gymnasium in Berlin-Wilmersdorf. In 1924 deed hij eindexamen en studeerde rechten. Als uitwisselingsstudent studeerde hij ook enige tijd aan het Trinity College van de Universiteit van Cambridge. Na zijn afstuderen werkte hij voor de Stresemann Stichting, totdat hij in 1933 in dienst van het Rijksministerie van Buitenlandse Zaken trad. Hij werkte als cultureel attaché in Kopenhagen, Wenen en Boekarest. In 1940 werd hij directeur van het cultureel-politiek departement van het Rijksministerie van Buitenlandse Zaken. Hij weigerde echter om toe te treden tot de NSDAP. Hier en daar wordt steeds opgemerkt dat Hans-Bernd vanaf het begin een fel tegenstander was van de nazi’s en van Adolf Hitler. Zijn loopbaan suggereert op het eerste gezicht toch duidelijk dat het zeker de eerste jaren dat de nazi’s aan de macht waren weel meeviel met die antipathie. Hij maakte schitterend carrière binnen nazi-Duitsland.

Dat zal nadat in 1939 de Tweede Wereldoorlog begon voor Hans-Bernd anders zijn geworden, zeker omdat hij sinds 1933 lid was van de Bekennende Kirche, een christelijke beweging die sterk ageerde tegen de Gleichschaltung die voor de protestantse kerken als consequentie had dat ze werden gedwongen te fuseren tot Deutsche Reichskirche. Ook moesten niet-Ariërs uit hun ambten in de kerk worden gezet. De groep hield zich daarna onder meer bezig met het laten onderduiken van Joden. In 1934 gaf een groep voorgangers onder leiding van Karl Barth de Theologische verklaring van Barmen uit waarbij zij Christus en de Bijbel als hun bronnen aangaven en staatsingrijpen afwezen. De leden van de Bekennende Kirche werden vervolgd. Leiders als Martin Niemöller en Dietrich Bonhoeffer kwamen in concentratiekampen terecht, anderen kwamen om het leven. Van Niemöller zijn de bekende dichtregels, die momenteel weer heel actueel zijn geworden:

Toen de nazi’s de communisten arresteerden heb ik gezwegen;
ik was immers geen communist.
Toen ze de sociaaldemocraten gevangenzetten heb ik gezwegen;
ik was immers geen sociaaldemocraat.
Toen ze de vakbondslieden kwamen halen heb ik gezwegen;
ik was immers geen vakbondsman.
Toen ze de Joden opsloten heb ik gezwegen;
ik was immers geen Jood.
Toen ze de katholieken arresteerden heb ik gezwegen;
ik was immers geen katholiek.
Toen ze mij kwamen halen
…was er niemand meer die nog kon protesteren.

Von Haeften had ook contacten met de Kreisauer Kreis en haar leiders, zoals Ulrich von Hassell en Adam von Trott zu Solz. De leden van de groep, die in 1940 werd opgericht, waren erg conservatief, maar ook sociaal bewogen. De christelijke identiteit speelde een overheersende rol. Hoewel de leden Sterk Duits patriottisch gezind waren, waren ze ook fel gekant tegen het antisemitisme en het extreem-imperialistische karakter van de nationaalsocialisten. Het communisme en het westerse kapitalisme wezen ze ook van de hand.

Verder stond Von Haeften in contact met militairen, zoals zijn broer Werner en ook Von Stauffenberg, die een aanslag op Hitler pleegde. Hans-Bernd von Haeften wees om religieus-morele redenen een aanslag op Hitler af, maar de militaire samenzweerders wisten hem wel zover te krijgen om na een aanslag op Hitler de macht over te nemen op het ministerie van Buitenlandse Zaken. De aanslag op 20 juli 1944 mislukte echter en nog dezelfde dag werden Von Stauffenberg, Werner von Haeften en enige anderen terechtgesteld. Hans-Bernd von Haeften werd drie dagen later gearresteerd. Hij stond op 15 augustus 1944 terecht voor het Volksgerichtshof, waar hij Hitler ‘der Vollstrecker des Bösen in der Geschichte’ noemde. Nog dezelfde dag werd hij ter dood veroordeeld en op de binnenplaats van de gevangenis Plötzensee opgehangen.

Werner Karl Otto Theodor von Haeften studeerde rechten in Berlijn en werkte daarna als juridisch adviseur voor een bank in Hamburg. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog werd hij aangesteld als eerste luitenant (Oberleutnant) der reserve en naar het oostfront gezonden. In de winter van 1942 raakte hij zwaargewond. Na te zijn hersteld werd hij in 1943 aangesteld als adjudant van luitenant-kolonel Claus Schenk Graf von Stauffenberg, die bij gevechten in Noord-Afrika invalide was geraakt en daarna werkte voor de generale staf van het reserveleger (Ersatzheer) aan de Bendlerstrasse, waar zich het hoofdkwartier van de Wehrmacht bevond.

Hier werd door een groep officieren de aanslag op 20 juli 1944 beraamd. Von Haeften werd de vertrouweling van Von Stauffenberg en was nauw betrokken bij de voorbereiding van het complot. Op 20 juli 1944 begeleidde Von Haeften als adjudant Von Stauffenberg naar het Führerhauptquartier Wolfsschanze bij Rastenburg, Oost-Pruisen. Von Haeften was aanwezig toen Von Stauffenberg in een verkleedruimte in een van de barakken de bom op scherp stelde, om hem vervolgens in zijn aktetas te stoppen. Hij ging hierna naar buiten om in een auto te wachten. Von Stauffenberg ging naar de kaartenkamer waar situatie aan het oostfront werd besproken en zette de tas met de bom onder de tafel. Hij vertrok hierna omdat hij zogenaamd even naar Berlijn moest bellen en ging snel naar buiten. Toen de bom was ontploft, meende Von Stauffenberg en Von Haeften dat de Führer was gedood en snelden naar het vliegtuig om terug te keren naar Berlijn. Daar werd de coup bekend gemaakt en het overnemen van de regering uitgeroepen. Hitler had de aanslag echter overleefd. Na het mislukken van de aanslag werden op bevel van generaal Friedrich Fromm op de binnenplaats van het Bendlerblock de executies uitgevoerd op Claus Schenk von Stauffenberg, Friedrich Olbricht, Ludwig Beck, Werner von Haeften en Albrecht Ritter Mertz von Quirnheimt. Een monument van Richard Scheibe uit 1953 herinnert aan de gebeurtenis.

In de Berlijnse wijk Charlottenburg bevindt zich de Haeftenziele, een straatje met veel groen, ter herinnering aan de beide broers die in deze omgeving opgroeide.