WILLIAM PALEY – de horlogemakersanalogie (1804)
William Paley was een Brits christelijke apologeet, filosoof en utilitarist. Hij werd in juli 1743 geboren in Peterborough en zat op Giggleswick School, omdat zijn vader daar hoofdonderwijzer was. Ook op het Christ’s College, Cambridge heeft hij les gehad. Hij studeerde af in 1763, werd fellow in 1766 en werd in 1768 docent op zijn college. Hij doceerde over Samuel Clarke, Joseph Butler en John Locke in zijn systematische lesprogramma over morele filosofie, wat daardoor de basis van zijn Principles of Moral and Political Philosophy vormde en zijn visie op The New Testament, waarvan zijn kopie in de British Library bewaard wordt.
Paley is vooral bekend geworden door de zogenaamde ‘horlogemaker-analogie’ die luidt: Wanneer iemand een horloge vindt op de heide is onmiddellijk duidelijk dat dit een bijzonder object is: alle onderdelen zijn perfect op elkaar afgestemd en dienen een specifiek doel. Er is maar een conclusie mogelijk: het is ontworpen door een horlogemaker. Analoog hieraan, zo redeneert Paley, herkennen we een dergelijk ontwerp in de natuur. Planten en dieren, waarvan de onderdelen perfect zijn aangepast aan hun functie, getuigen van de almacht, wijsheid en goedheid van een Ontwerper. Zijn “horlogeargument” gaat ervan uit dat de wereld in elkaar is gezet door een bewuste persoonlijkheid. Hij vergelijkt de wereld met een horloge. Een horloge kan niet uit toeval ontstaan, daar is het veel te ingewikkeld voor. Er moet dus wel een horlogemaker zijn. Dit geldt ook voor de wereld. Er moet dus een “wereldmaker” zijn. In de meeste gevallen noemen we deze wereldmaker God.
Zijn redenatie werd in de 18e eeuw behoorlijk populair omdat het een sterke tegenhanger van het Deïsme was. Binnen het Deïsme wilde men rede en geloof met elkaar verzoenen/ De deïsten gingen er van uit dat God niet in de wereld actief is en hun gezodn verstand zei hen dat wonderen niet kunnen bestaan omdat ze indruisen tegen de natuurwetten. Paley’s God is een rationele God, die het universum heeft geschapen en in beweging heeft 
gezet, maar zich verder niet met de gang van zaken bemoeit.
Het was een tamelijk schamele redenatie van Paley om het bestaan van God te bewijzen, maar desalniettemin een dat nog steeds in brede kring onverminderd als hoogste waarheid wordt geaccepteerd. Als eerste wees David Hume er al op dat we er totaal geen weet van hebben voor voor soort universums kunnen maken. Het feit dat er ingewikkelde dingen met perfect op elkaar afgestemde functies worden geschapen, hoeft helemaal niet te wijzen op het bestaan van een God. Pas Darwins evolutietheorie verklaarde vernietigend genoeg wél hoe complex leven is geëvolueerd, zonder een goddelijke ontwikkelaar. Daarmee leek Paley’s verklaring voorgoed tot de verleden tijd te behoren.
Leek,want met name in de VS is er nog steeds een scherpe strijd tussen de darwinisten en creationisten, waartoe ook de aanhangers van Intelligent design grerekend mogen worden. In die opvatting worden bepaalde kenmerken van het heelal en organismen verklaard als het werk van een bovennatuurlijke intelligente “ontwerper”. Intelligent Design staat daarmee in contrast met de evolutietheorie, die erfelijkheid en selectiemechanismen beschouwt als een afdoende verklaring voor het ontstaan van alle organismen. Hoewel er nog veel vragen open staan over het ontstaan van het leven en de erop volgende biologische evolutie, is er een overduidelijke consensus binnen de wetenschappelijke gemeenschap dat intelligent design geen wetenschap is, maar pseudowetenschap die gebruikmaakt van teleologische argumentatie.
Paley overleed op 25 mei 1805 in Bishopwearmouth. Voor een uitgebreide Engelstalige biografie van Paley, zie hier.
MUIZENEST 