LAMMERT ZWANENBURG (08)

Lammert Zwanenburg (Oudehorne, Schoterland, 22 juni 1894 – Kamp Westerbork, 19 oktober 1944) was een Nederlandse verzetsstrijder tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij was landbouwer op een boerderij in de buurt van het Drentse Beilen, waar hij leefde met zijn vrouw en hun kinderen Yntze en Wietske. Allen waren actief betrokken bij het werk van de LO. Vanuit de boerderij werden illegale bladen en bij overvallen buitgemaakte distributiestamkaarten en -bonnen verspreid. Ook bood het pand langdurig schuilplaats aan verschillende onderduikers, waaronder aan Nico Polak die na de oorlog raadsheer bij de Hoge Raad zou worden. Bij drie gelegenheden in 1943 en 1944 werden er Amerikaanse piloten opgevangen.
In oktober 1944 noemde een elders in Drenthe gearresteerde onderduiker, die distributiebescheiden via Zwanenburg ontving, onder druk tijdens een verhoor diens naam. Daarop werd de boerderij in de nacht van 18 op 19 oktober 1944 bestormd door Landwachters. Zwanenburg werd gearresteerd, maar de onderduikers werden niet gevonden en konden ontsnappen naar de naburige boerderij van Jan Oosterveen. In de loop van de dag werd Zwanenburgs boerderij grondig door de SD doorzocht, waarbij uitgebreid bewijs werd gevonden voor de illegale activiteiten.

Finy Stulemeijer schreef enkele jaren geleden een bijzonder portret over haar moeder, Carolien Kats (1920), die in de onderduik lang uit handen van de nazi’s wist te blijven. Ze beschijft dat Carolien en enkelen anderen door Anne de Vries sr. (de schrijver en verzetsman) naar de boerderij van Lammert Zwanenburg aan de Beilervaart 80 werden gebracht. Haar ouders gingen na een paar dagen naar de boerderij van Jan Oosterveen, niet ver van Zwanenburg. Carolien en haar broer Salco bleven bij Zwanenburg. Bij Zwanenburg zaten diverse onderduikers. Ook sliepen er vaak mensen van het verzet en werd er onderdak geboden aan neergeschoten Engelse en Amerikaanse piloten. Ook Geesje Bleeker, een verraadster, was daar door het verzet ondergebracht. In plaats van haar te liquideren hadden ze besloten om haar bij Zwanenburg als het ware gevangen te zetten om haar in de gaten te kunnen houden. Zij had in Noord-Nederland een zeer kwalijke rol gespeeld en zou later nog meer verraad plegen. Door haar verraad hebben meer dan vijftig mensen uit het verzet de oorlog niet overleefd. Ze werd na de oorlog ter dood veroordeeld. Dit werd later omgezet in levenslang en in 1960 kreeg ze gratie. Maar mijn moeder heeft aan dezelfde Geesje in zekere zin haar leven te danken.

Op 18 oktober vond er een grote inval plaats bij Zwanenburg. Finy Stulemeijer zegt hierover: ‘Toen kwam die grote inval, toen hebben ze de boerderij omsingeld met mitrailleurs. Die nacht was er toevallig niemand, want we hadden altijd wel wat van het verzet bij ons daarboven. Maar die nacht was ik alleen met Salco. Alle andere onderduikers sliepen onder de grond, in een kamer. Daar gingen ze ’s avonds in, door een luik onder een opklapbed. Alleen mijn broer en ik sliepen altijd in dat hol dat ze in het hooivak hadden gemaakt. En als we er dan in lagen, haalde Zwanenburg de ladder weg. Die nacht was het opeens een herrie en een gevlieg over de stal. En het licht brandde, dus door wat spleetjes kon je naar beneden kijken. Daar stonden ze met een geweer in de kamer. En toen opeens was het muisstil, en pikdonker. Ik zei tegen Salco: ‘We zitten mooi in de puree. Hoe komen we hier uit!’ Maar op een gegeven moment hoorde ik: ‘Psst, Katje! Katje!’ Dat was Gé. Ze noemden mij altijd Katje, dan konden ze nooit m’n naam verraden; Gé wist ook niet anders dan dat ik Katje heette. ‘Katje, Katje!’ Nou de ladder d’r onder en wij d’r uit, Salco en ik. De andere onderduikers waren allemaal al weg, die waren al naar Oosterveen; die had ze d’r eerst naartoe geloodst. En een uur later ongeveer waren wij aan de beurt.’

Nog diezelfde avond werd Zwanenburg, die al ernstig mishandeld was, bij Kamp Westerbork doodgeschoten.Tegelijk met hem werden de timmerman L. Bruulsema en de distributie-ambtenaar H. Wiegers , beiden ook afkomstig uit Beilen, gefusilleerd. Ze liggen begraven op de Nieuwe Gemeentelijke Begraafplaats te Beilen.
Bij Koninklijk Besluit Nr. 58 van 25 juli 1952 werd Lammert Zwanenburg postuum onderscheiden met het Verzetskruis 1940-1945. Op voorspraak van een van ‘zijn’ Joodse onderduikers, Peter Mazur, werd Zwanenburg in 1988 door Yad Vashem tot Rechtvaardige onder de Volkeren benoemd en werd hem de bijbehorende eremedaille toegekend.

Het gezin Zwanenburg