IWAN DEMJANJUK 3

Op 12 mei 2011 veroordeelde de rechtbank in München de inmiddels 91-jarige Iwan Demjanjuk tot vijf jaar celstraf voor medeplichtigheid aan moord op zeker 28.000 Joden. In vier afleveringen wordt een korte biografie gegeven van één van de laatste nazi-beulen die voor de rechter werd gebracht.
Bij het proces werden mede-aanklagers gehoord, waaronder Rob Fransman, Paul Hellmann en Marco de Groot, die over het proces of naar aanleiding daarvan hun levensverhaal opschreven. Verder schreef de journalist Wim Boevink voor Trouw columns over het proces, die onder de titel “Dienstausweis 1393” werden gepubliceerd. In de afleveringen vijf t/m acht worden de recensies op die boeken gegeven.
.
.
Aflevering 3
.
De Verenigde Staten en proces in Israël
Jarenlang leidde hij in Cleveland (Ohio) een onopvallend bestaan. Er werden nog twee kinderen geboren en in 1959 kreeg het gezin officieel het Amerikaanse staatsburgerschap. Een paar jaar later werden in het diepste geheim in Kiev in een tweede arrestatiegolf twaalf oude Trawniki-bewakers die in Sobibor dienst hadden gedaan voor de rechtbank gebracht: tien man werden ter dood veroordeeld, één kreeg vijftien jaar gevangenisstraf en één man werd vrijgesproken. Demjanjuk zal er niets van hebben vernomen en hebben gedacht veilig te zijn. Hij zou ook nog jarenlang een gelukkig en anoniem leven hebben geleid als eind zeventiger jaren de belangstelling voor de Holocaust niet was opgekomen. Een proces waarbij vanuit de Russische archieven langzaam steeds meer gegevens openbaar werden gemaakt. Zijn naam dook daarbij op als de ware identiteit van Iwan de Verschrikkelijke, de gevreesde Oekraïense kampbeul die in Treblinka de gaskamers bediende en gevangenen op de meest gruwelijke manieren mishandelde. John Demjanjuk, een eenvoudig fabrieksarbeider bij de Fordfabriek in Cleveland, lid van de Russisch- orthodoxe kerk, steunpilaar van de Oekraïense gemeenschap, nette huisvader en opa, keurige buurman, en ook verdacht van de vreselijkste oorlogsmisdaden.

Uiteindelijk werd hem zijn Amerikaans staatsburgerschap ontnomen en werd hij uitgeleverd aan Israel waar hij in 1987/1988 berecht werd. Hij werd er op 25 april 1988 ter dood veroordeeld omdat hij door verschillende overlevenden van Treblinka herkend werd als Iwan de Verschrikkelijke, waarvan iedereen alleen de voornaam kende. Demjanjuk was daarmee na Adolf Eichmann de tweede ter dood veroordeelde door een Israëlische rechtbank. Demjanjuk ging tegen het vonnis in beroep en in 1991 doken uit de KGB-archieven steeds meer getuigenverklaringen op dat Iwan de Verschrikkelijke de bijnaam was van een ander persoon genaamd Ivan Marchenko. Op 29 juli 1993 werd Demjanjuk door het Israëlische Hooggerechtshof in beroep vrijgesproken van de misdaden waarvoor hij veroordeeld was en keerde hij terug naar de Verenigde Staten.

Hij kreeg in 1998 zijn Amerikaanse staatsburgerschap weer terug, maar er werd in 2001 een nieuwe procedure gestart om hem dat staatsburgerschap weer te ontnemen en hem het land uit te zetten. Het begin van een hele reeks processen die Demjanjuk in de Verenigde Staten zou voeren tot aan het Supreme Court, daarbij gesteund door een groep rijke Oekraïense financiers. In juni 2004 concludeerde een federaal hof van beroep in Ohio dat Demjanjuk wél als kampbewaarder had gewerkt, onder meer in Sobibor. Omdat hij dit had verzwegen bij zijn immigratie in 1952, had hij zijn staatsburgerschap op onrechtmatige wijze verkregen. Op 28 december 2005 besliste een Amerikaanse immigratierechter in Cleveland dat Demjanjuk uit de VS gezet moest worden en moest worden teruggestuurd naar zijn geboorteland Oekraïne. Op 21 december 2006 bekrachtigde een Amerikaans hof van beroep voor immigratiezaken deze uitspraak in hoger beroep. Op 19 mei 2008 verloor Demjanjuk zijn laatste beroep tegen uitzetting uit de Verenigde Staten. Hij zou worden uitgeleverd aan Duitsland, een beslissing die op 3 april 2009 door een Amerikaanse rechter werd opgeschort. Op 14 april 2009 zou Demjanjuk op het vliegtuig naar Duitsland worden gezet om in München terecht te staan, maar opnieuw werd Demjanjuks uitlevering op de valreep door een Amerikaans hof van beroep opgeschort. Op 1 mei 2009 bepaalde een federale rechter in een beroepsprocedure dat de inmiddels 89-jarige Demjanjuk wel degelijk kon worden uitgezet naar Duitsland, waarna op 7 mei 2009 het beroep dat Demjanjuk tegen deze uitspraak aantekende bij Amerikaanse Hooggerechtshof werd afgewezen. Rechter John Paul Stevens gaf voor zijn oordeel geen argumenten, maar gaf te kennen dat het Hooggerechtshof zich verder niet met de zaak zou bemoeien. Op 11 mei 2009 ’s avonds werd Demjanjuk van Cleveland overgevlogen naar München, waar hij de volgende dag in de staatsgevangenis werd opgesloten. In het Landgericht München stond hij van 30 november 2009 tot 12 mei 2011 terecht voor de medeplichtigheid aan de moord op 28.060 Joden in het vernietigingskamp Sobibor.