IWAN DEMJANJUK 4

Op 12 mei 2011 veroordeelde de rechtbank in München de inmiddels 91-jarige Iwan Demjanjuk tot vijf jaar celstraf voor medeplichtigheid aan moord op zeker 28.000 Joden. In vier afleveringen wordt een korte biografie gegeven van één van de laatste nazi-beulen die voor de rechter werd gebracht.
Bij het proces werden mede-aanklagers gehoord, waaronder Rob Fransman, Paul Hellmann en Marco de Groot, die over het proces of naar aanleiding daarvan hun levensverhaal opschreven. Verder schreef de journalist Wim Boevink voor Trouw columns over het proces, die onder de titel “Dienstausweis 1393” werden gepubliceerd. In de afleveringen vijf t/m acht worden de recensies op die boeken gegeven.
.
.
Aflevering 4
.
Het proces in Duitsland
In Duitsland werd Demjanjuk eerst door de artsen van de gevangenis Stadelheim onderzocht. Ze concludeerden dat de hoogbejaarde een prima conditie had en dus zonder problemen in hechtenis kon worden genomen en berecht kon worden. De gebruikelijke eerste stap van Demjanjuk was een proces te voeren tegen elke rechtsgang die hem bedreigd. Op 21 oktober 2009 verklaarde het Duitse constitutionele hof te Karlsruhe het beroep echter niet-ontvankelijk, zodat het proces op 30 november 2009 kon beginnen. De eerste stap van Demjanjuks advocaten was om op 1 december 2009 het proces te seponeren vanwege het ne bis in idem-principe omdat een verdachte niet twee keer voor hetzelfde feit kan worden berecht. Demjanjuk was volgens de advocaten in Israël al voor dezelfde beschuldigingen voor de rechtbank geweest en vrijgesproken; hij zou niet voor een tweede keer op basis van dezelfde beschuldigingen voor een rechtbank moeten komen. Op 21 december 2009 werd het beroep van de advocaten verworpen en kon de rechtszaak echt beginnen.

Vanaf 2 december 209 lag het proces ook stil omdat Demjanjuk zich had ziek gemeld. Een truc die hij de hele procesduur zou volhouden, met regelmaat liet hij weten niet in staat te zijn de zittingen te kunnen volgen. Bij elke rechtszitting werd hij, consequent met een baseballpet en zonnebril op, in een rolstoel naar binnen gebracht en vervolgens op een bed in de rechtszaal gehesen. Daar lag hij onder een warme deken en volgde onaangedaan de zittingen. Bij alle zittingen gedurende het anderhalf jaar dat het proces duurde zou hij maar een paar woorden spreken, de helft van de tijd sliep hij of simuleerde hij dat hij sliep. Tijdens de pauzes en na afloop van de procesdagen liet de hoogbejaarde Demjanjuk zich van een totaal andere kant zien. Dan gebaarde hij druk, lachte hij en maakte hij grapjes tegen tolken en juristen in de rechtbank.

Het belangrijkste discussiepunt in het proces betrof de echtheid van zijn SS-identiteitskaart. Op 14 april 2010 verklaarde een onafhankelijke deskundige op overtuigende wijze dat het inmiddels beroemde Dienstausweis 1393 echt was, het onomstotelijke bewijs dat Iwan Demjanjuk als kampbewaker in Majdanek, Sobibor en Flossenbürg was geweest. Daarnaast was er een aantal Oekraïense kampbewakers dat kwam getuigen tegen hun oud-collega.

Op 22 maart 2011 werd na zestien maanden en vierentachtig zittingsdagen een gevangenisstraf van zes jaar cel tegen John Iwan Demjanjuk geëist. Officier van Justitie Hans-Joachim Lutz zei ervan overtuigd te zijn dat Demjanjuk als kampbewaker mensen persoonlijk de gaskamer heeft ingedreven. Hij handelde uit haat tegen Joden, meende de aanklager. “Wie schuldig is aan een dergelijk zwaar vergrijp moet gestraft worden, ook nog na zestig jaar en bij zo’n hoge leeftijd”. Demjanjuk heeft volgens hem als kampbewaker ,,bewust en onbarmhartig” aan alles meegewerkt in het kamp. Het persoonsbewijs en getuigenissen van oud-kameraden maakten dat volgens hem geloofwaardig. De aanklager hield bij zijn strafeis rekening met het feit dat Demjanjuk ‘slechts’ hulpkampbewaker was en wegens andere aanklachten al ruim acht jaar onschuldig in een Israëlische cel heeft gezeten. De verdachte hoorde het verhaal emotieloos aan, liggend op een stretcher en met zijn gebruikelijke zonnebril en blauwe honkbalpet. Via zijn advocaat verklaarde hij nogmaals onschuldig te zijn, het slachtoffer van een persoonsverwisseling en van een politiek showproces.

In zijn artikel over de jeugdjaren van Iwan Demjanjuk voerde Johannes Houwink ten Cate, hoogleraar Holocaust- en Genocidestudies aan de Universiteit van Amsterdam, over de voormalige kampbeul al aan dat naar de persoon Demjanjuk vanuit een juridische dimensie en een niet-juridische dimensie gekeken kan worden. De juridische dimensie is dat de man zich jarenlang willens en wetens schuldig heeft gemaakt aan vrijheidsberoving en medeplichtigheid aan moord, want zijn aanwezigheid in de kampen van Okszow, Majdanek, Sobibor en Flossenbürg staat absoluut vast. Daar staat dan echter tegenover dat hij geen enkele commandobevoegdheid heeft bezeten en dat er geen enkel bewijs is dat hij ooit uit eigener beweging gevangenen heeft mishandeld of vermoord of betrokken was bij massa-executies zoals in Lomazy. Wachmann Demjanjuk deserteerde niet en maakte ook nooit promotie, hij was een van de laaggeplaatste uitvoerders van de bevelen vanuit de kampleiding. De niet-juridische dimensie betreft een eenvoudige “Traktorist” van het arme Oekraïense platteland dat te lijden heeft onder vreselijke Sovjet-terreur en onder hongersnoden. Die in krijgsgevangenschap in wezen slechts de keuze had tussen direct verhongeren, binnen een paar maanden aan slavenarbeid ten ondergaan of te overleven door vuil werk voor de Duitsers op te knappen en daarvoor ook nog voldoende voeding, kleding, huisvesting en loon ontvangen. In 1945, als hij pas vijfentwintig jaar oud is, heeft Demjanjuk alleen nog maar de wrede en meest inhumane kant van het leven meegemaakt: hongersnood, Sovjetterreur, kazernes, veldtochten, een krijgsgevangenenkamp, een SS-opleidingskamp, een concentratiekamp, een vernietigingskamp,, weer een concentratiekamp, een veldtocht en een tweede krijgsgevangenschap. Iemand die door zijn levensloop corrupt, harteloos, emotieloos en meedogenloos is gemaakt. Iemand ook die geen enkele ideologie had, maar wel streetwise genoeg was om in elke hachelijke situatie een uitweg te vinden. Houwink ten Cate merkt dan ook op dat Iwan Demjanjuk dan ook niet moet worden gezien als “Iwan de Verschrikkelijke” maar als “Iwan Normal-Trawniki”, wat op zichzelf al genoeg is om hem schuldig te verklaren.

Op 12 mei 2011 veroordeelde de rechtbank in München de inmiddels 91-jarige Demjanjuk tot vijf jaar celstraf voor medeplichtigheid aan moord op zeker 28.000 Joden. Natuurlijk ging Demjanjuk tegen deze beslissing in hoger beroep. In afwachting daarvan werd de staatloze burger Demjanjuk in hoger beroep op vrije voeten gesteld, niet alleen vanwege zijn hoge leeftijd maar ook omdat hij als staatloze niet kan reizen en er dus geen vluchtgevaar is.

Bij het proces werden mede-aanklagers gehoord, waaronder de op dat moment 90-jarige Jules Schelvis, een van de weinige Nederlandse overlevenden van Sobibor. Schelvis verzocht de rechtbank Demjanjuk schuldig te verklaren, maar hem uit respect voor de humanistische ouders van Schelvis geen celstraf op te leggen. Rob Fransman, een andere Nederlandse Nebenkläger, wiens beide ouders in Sobibor werden vermoord, schreef over zijn ervaringen als mede-aanklager columns voor de Wereldomroep die in juni 2011 gebundeld in het boek “Het Demjanjuk-proces” werden uitgegeven. Ook de Nederlandse journalisten Max Pam en Wim Boevink schreven voor respectievelijk De Volkskrant en Trouw columns over het proces. De columns van Boevink zijn inmiddels onder de titel “Dienstausweis 1393” ook gepubliceerd.

Geraadpleegde publicaties
– Christopher Browning – Ordinary Man. Reserve Police Batallion 101 and the Final Solution in Poland, London 2001
– Johannes Houwink ten Cate – De werkzaamheden van Wachmann Iwan Demjanjuk (1940-1952), 19.01.2009. Notities voor Jules Schelvis.
– Margalith Kleijwegt – Demjanjuk maakt een nerveuze indruk. Erger: hij maakt helemaal geen indruk. Vrij Nederland, 5 september 1987
– Jules Schelvis – Vernietigingskamp Sobibor. Amsterdam 2008.

Geraadpleegde websites
– http://nl.wikipedia.org/wiki/John_Demjanjuk
– http://en.wikipedia.org/wiki/John_Demjanjuk
– http://www.sobiborinterviews.nl/
– http://www.holocaustresearchproject.org/trials/demjanjuk.html
– http://www.sobibor.info/murderers.html
– http://www.go2war2.nl/artikel/1747/Sobibor.htm