PRINS MAX VON BADEN

Maximilian Alexander Friedrich Wilhelm (Max) Prinz von Baden (Baden-Baden, 10 juli 1867 – Salem bij Konstanz, 6 november 1929), prins van Baden, was erfgroothertog van Baden, generaal en de laatste rijkskanselier van het Duitse Keizerrijk. Hij was de zoon van de Pruisische generaal prins Willem van Baden (1829-1897), wiens moeder een kleindochter van Eugène de Beauharnais, die nog onder Napoleon Bonaparte gediend had. Maximilian was sinds 1900 getrouwd met Marie-Louise van Hannover-Cumberland, prinses van Groot-Brittannië en Ierland, achterklein-dochter van koning George V van Hannover. Uit dit huwelijk werden twee kinderen geboren: Berthold en Marie Alexandra. Berthold trouwde in 1924 met prinses Theodora van Griekenland; één van de vier zusters van Philip, hertog van Edinburgh.

Zijn broer was Frederik I von Baden (Karlsruhe, 9 september 1826 – Mainau, 28 september 1907), die van 1852 tot 1856 regent en daarna tot zijn dood groothertog van Baden was. Hij trouwde in 1856 met Louise Marie Elisabeth van Pruisen, dochter van de latere Duitse keizer Wilhelm I. Er waren ook nog wat familierelaties met het Zweedse koningshuis. Frederik I was zeer liberaal gezind en verklaarde dat de constitutionele monarchie de beste regeringsvorm was. Onder zijn bewind werden vele belangrijke hervormingen doorgevoerd, waaronder de invoering van het burgerlijk huwelijk. Hij bracht het godsdienstonderwijs op de openbare maar op kerkelijke leest geschoeide scholen onder de hoede van de kerken, maar verklaarde dat het openbaar onderwijs een zaak van de staat was. Tot slot voerde hij in 1904 een grondwetsherziening door die het algemene, directe en geheime stemrecht voor de Tweede Kamer mogelijk maakte.

In de Pruisisch-Oostenrijkse Oorlog van 1866 stond Frederik aan de kant van Oostenrijk en dus lijnrecht tegenover zijn zwager. Na afloop van deze korte oorlog moest Baden aan Pruisen een schadevergoeding betalen en het leger naar Pruisisch model reorganiseren. In 1867 trad Baden tot de Noord-Duitse Bond en in 1870/1871 zette hij zich, als schoonzoon van Wilhelm I, in voor de totstandkoming van het Duitse Keizerrijk. Frederik I stierf op 28 september 1907 en werd opgevolgd door zijn oudste zoon Frederik II (Karlsruhe, 9 juli 1857 – Badenweiler, 9 augustus 1928), die van 1907 tot 1918 de laatste groothertog van Baden zou zijn. Hij zette het liberale beleid van zijn vader voort, zodat Baden zijn status als “Musterländle” (voorbeeldlandje) behield. Omdat zijn huwelijk kinderloos was gebleven, werd zijn neef Maxililian, later rijkskanselier van het Keizerrijk, als troonopvolger aangewezen. De revolutie die in 1918 door Duitsland stormde, liet ook Baden niet onberoerd. Op 22 november 1918 moest Frederik II noodgedwongen troonsafstand doen, weliswaar onder loftuitingen omdat zijn beleid zo gunstig aftak tegen het Pruisische, maar even zo goed werd Baden een republiek, de Vrijstaat Baden die in 1952 zou opgaan in het nieuwe bondsland Baden-Württemberg. De ex-groothertog bracht de rest van zijn leven zeer teruggetrokken door in zijn slot in Freiburg. Hij stierf op 9 augustus 1928.

Maximilian von Baden in 1902

Terug naar Maximilian. Hij bezocht eerst het humanistisch gymnasium, werd vervolgens jurist en ging als officier het Pruisische leger in. Na de dood van Frederik I in 1907 werd hij troonopvolger van de kinderloze nieuwe groothertog Frederik II en voorzitter van de Eerste Kamer van Baden. In 1911 trok hij zich als majoor-generaal terug uit het leger, maar hij nam in 1914 weer voor korte tijd dienst. Maximilian gold als een liberaal aristocraat en werd steeds meer het middelpunt van het gematigde politieke kamp, dat tegenover de ultra-rechtse vleugel stond, vertegenwoordigd door de Oberste Heeresleitung (OHL). De OHL was het opperbevel van het Duitse keizerlijke leger tijdens de Eerste Wereldoorlog en zetelde in de laatste jaren van de oorlog in het Belgische Spa. Na twee jaar strijd trok het alle macht naar zich toe in het kader van de volledige inschakeling van de Duitse economie voor de meerfrontenoorlog. Hierbij werden keizer Wilhelm II en de Rijksdag tot instemmingsmachines gedegradeerd, terwijl alleen de onafhankelijke socialisten van de USPD nog tegengas boden. Paul von Hindenburg en Erich Ludendorff waren de laatsten die de OHL leidden. Toen in oktober 1918 de oorlog op zijn eind liep en een catastrofale militaire ondergang dreigde, waarbij zelfs op korte termijn een algehele bezetting van Duitsland door de tegenstanders niet meer onmogelijk leek, verzochten zij de keizer af te treden en naar Nederland te vluchten om daar politiek asiel aan te vragen. Om verder te zorgen dat niet zij als militaire leiding de schuld van de nederlaag kregen, zochten de OHL en de politieke elite in Berlijn haastig een geschikte vredesonderhandelaar die de sympathie van de Amerikaanse president Woodrow Wilson kon winnen. Ze waren plotsklaps voorstander geworden van een parlementaire monarchie, waarbij vooral de sociaaldemocraten moesten worden betrokken om het verzoek tot wapenstilstand te doen. De voorlopige revolutionaire burgerregering onder leiding van Friedrich Ebert openden de vredesonderhandelingen en beëindigde de oorlog, wat door Von Hindenburg en Ludendorff een mooie aanleiding was om de dolkstootlegende in het leven te roepen.

Onder de Duitse bevolking was er in november 1918 veel onrust vanwege de verloren oorlog, die enorm veel slachtoffers had gevergd, en vanwege de ernstige voedseltekorten in de grote steden door de geallieerde blokkade. De socialisten en communisten driegden met een revolutie of zelfs een burgeroorlog tussen de conservatieve en socialistische delen van de bevolking. Ook deze dreiging wilde de legerleiding bezweren voordat het te ver uit de hand zou lopen. Hier verscheen Maximilian als liberaal en lid van een vorstenhuis voor zowel de sociaaldemocraten als de conservatieven een acceptabele kandidaat. Op 3 oktober 1918 werd hij door rijkskanselier Georg von Hertling benoemd als zijn opvolger. Nog diezelfde dag stelde Max een parlementaire regering samen met sociaaldemocraten (Friedrich Ebert, Philipp Scheidemann), links-liberale en centrum-rechtse ministers en deed op aandringen van de keizer op 5 oktober het verzoek tot wapenstilstand aan Wilson toekomen. Omdat de Amerikaanse president drastische democratische hervormingen eiste, viel niet direct te praten over een staakt het vuren. Max besefte dat er meer dan slechts cosmetische wijzigingen nodig waren om de geallieerden te doen bijdraaien. Hij besloot om krachtig op te treden en beknotte de invloed van de aristocratie, het leger en de keizer op de regering (de zogenaamde oktoberhervormingen), stelde algemene verkiezingen in het vooruitzicht, beëindigde de U-boot-oorlog en ontsloeg Ludendorff op 26 oktober 1918. Onder de bevolking was echter de onrust niet langer te beteugelen. Toen de Novemberrevolutie uitbrak, trachtte Maximilian keizer Wilhelm tot aftreden te bewegen om in ieder geval de monarchie te redden. De keizer weigerde echter herhaaldelijk, waarna de situatie steeds meer escaleerde. Om een revolutie zoals die in Rusland had plaatsgevonden te vermijden, kondigde Maximilian na een laatste vergeefse oproep aan Wilhelm II om af te treden op 9 november 1918 op eigen initiatief de troonsafstand van de keizer aan. Ook hijzelf trok zich terug uit zijn ambt en benoemde (op ongrondwettelijke wijze) Friedrich Ebert de leider van de sociaaldemocraten (SPD), de sterkste partij in de Rijksdag, tot nieuwe kanselier. Deze kon de monarchie ook niet meer redden, maar de dreigende revolutie wist Ebert door hard ingrijpen wel te voorkomen.

De rest van zijn leven bracht Maximiliaan teruggetrokken door en bemoeide zich niet meer met de politiek ondanks verscheidene verzoeken daartoe. Hij werd bijvoorbeeld door de socioloog Max Weber op 24 december 1918 uitgenodigd om deel te nemen aan het overleg voor een nieuwe grondwet voor de kersverse Weimarrepubliek, maar hij wees dit van de hand. Hij wijdde zich voornamelijk aan de uitbouw en promotie van internaat en eliteschool Schule Schloss Salem dicht bij de Bodensee. Na diverse beroertes stierf Van Baden op 6 november 1929 aan nierfalen in een ziekenhuis in Konstanz.