MUIZENEST

5 mei 1945, Gouda

De bevrijding van de Duitse bezetting in Nederland was al in september 1944 begonnen. Op 11 september 1944 trokken Britse verkenningstroepen voor het eerst de Nederlandse grens over bij Valkenswaard. Het Zuid-Limburgse kerkdorp was op 12 september het eerste dorp dat werd bevrijd, hier door Amerikaanse soldaten van de 30e Infanteriedivisie, beter bekend als The Old Hickory. Een gedenksteen naast de openbare basisschool herdenkt dit begin van de bevrijding. Dezelfde soldaten bevrijden nog dezelfde dag de dorpen Mariadorp, Mheer en Noorbeek, die nu deel uitmaken van de gemeente Eijsden-Margraten. Door de geallieerde legers werd daarna snel het gebied ten zuiden van de grote rivieren bevrijd. Als op 17 september 1944 de operatie Market Garden begint in een wanhopige poging ook het gebied ten noorden van de rivieren te bevrijden en een snelle doorgang naar Duitsland te creëren, worden ook de eerste gemeenten in Noord-Brabant ontzet. Waaronder Valkenswaard dat na een voorzichtige bezoek van verkenningstroepen nu definitief werd bevrijd. Op 20 september kan vanwege Market Garden Nijmegen als eerste stad in Gelderland worden bevrijd. In dezelfde dagen werd ook Zeeuws-Vlaanderen bevrijd. Het mislukken van Market Garden betekende echter dat het gebied ten noorden van de grote rivieren in Duitse handen bleef en dat in West-Nederland een hongerwinter ontstond, die aan zeker 20.000 mensen het leven kostten.

Beneden de rivieren ging na 27 september 1944, als Market Garden tot een eind komt, de opmars van de geallieerden gestaag verder. Begin maart 1945 waren Noord-Brabant en Limburg geheel bevrijd, plus waren grote delen van Zeeland en Gelderland weer in geallieerde handen. Vanaf 28 maart werd het offensief ingezet om Oost- en Noord-Nederland te ontzetten. Toen op 4 mei 1945 door de Duitsers op de Lüneburgerheide de capitulatie werd getekend waren de provincies Gelderland, Overijssel, Drente, Friesland en Groningen bijna geheel bevrijd. Op het moment dat de bevrijding op 5 mei kon worden gevierd, waren echter de provincies Utrecht, Zuid-Holland en Noord-Nederland, plus de Waddeneilanden nog steeds in Duitse handen. Als uitkomst van de capitulatie-voorwaarden konden de geallieerden per 7 mei 1945 echter deze bezette gebieden gaan innemen en dienden de Duitsers zich zonder verzet bij deze situatie neer te leggen.

De eerste stad in West-Nederland die zich wist te bevrijden van de Duitsers was Gouda. Op 5 en 6 mei 1945 waren de steden in het westen eigenlijk al twee dagen vrij, maar de vrolijke berichten op de oranjeradio leidde tot grote teleurstellingen. Overal mar-cheerden de Duitsers nog vrolijk zingend door de straten, er werden nog steeds fietsen afgepakt en bij allerlei gevechten vielen nog steeds doden en gewonden bij gevechten. In Gouda verliep de bevrijding echter voorspoedig. Voormalig burgemeester Karel James voerde namelijk op 30 april en 4 mei 1945 gesprekken met partijbestuurders voor het opstellen van een nieuw gemeente-bestuur. Ook had hij contact met de BS (Binnenlandse Strijdkrachten) om aan te tonen dat hij voldoende ‘illegaal’ was geweest en dus kon terugkeren op zijn post. James werd namelijk al op 7 juni 1940 als burgemeester afgezet en uit de stad verbannen omdat hij een Duitse officier opzettelijk gekwetst zou hebben. Hij had daarvoor zelfs een jaar gevangen gezeten in Scheveningen. Daarna was hij als advocaat gaan werken in Rotterdam, maar al snel ondergedoken omdat hij vreesde gegijzeld te worden. Tijdens de oorlog was de NSB’er Eugene Liera door de Duitsers tot burgemeester van Gouda benoemd. In 1944 zou hij worden overgeplaatst naar Arnhem, waar hij een tijd waarnemend burgemeester was. Door met regelmaat de ruiten van zijn huis in het centrum van Gouda in te gooien liet de bevolking weten dat zijn aanwezigheid niet erg op prijs werd gesteld. Op de dag van de bevrijding (5 mei 1945) meldde James zich op het stadhuis van Gouda om zijn ambt als burgemeester weer onmiddellijk te gaan vervullen. Na toestemming van de Binnenlandse Strijdkrachten beklom hij de trappen van het stadhuis en sprak de verzamelde menigte toe. De Duitsers stonden direct hun macht af aan de BS en trokken zich, met behoud van hun wapens, terug in de kazernes. Daarmee was Gouda op 5 mei 1945 de eerste stad in het Westen die zich van de Duitsers wist te bevrijden en ook de enige stad waarvan de Binnenlandse strijdkrachten kan claimen dat zij de bevrijders zijn.

Over Gouda gaat trouwens ook het vreemde verhaal rond dat op 5 mei de hele dag een eenzame Canadese geallieerde man op zijn motor de binnenstad heeft gereden, overal overspoeld door juichende mensen. Er is nooit achterhaald wie deze eenzame bevrijder is geweest, maar er is wel een foto van hem gemaakt.