MUIZENEST

Duitsland zou na het Congres van Berlijn in 1884, waarbij de koloniale machten onderling het Afrikaanse continent en de resterende niet-bezette delen van Oceanië verdeelde, in de Stille Zuidzee twee kolonies toegewezen krijgen. Het belangrijkste was Duits-Nieuw-Guinea (1884-1914). Van Guinea zou het westelijke deel Nederlands blijven, waarbij de 141ste meridiaan als grens tussen het westelijk en oostelijk deel van het grote eiland werd vastgesteld. De zuidelijke helft van het oostelijk deel kwam in Britse handen, dat vanaf dat moment Brits-Nieuw-Guinea werd genoemd. De Britten zagen blijkbaar al snel dat het gebied hen weinig zou opleveren, want in 1906 droegen ze het over aan Australië, dat het daarna Territorium Papoea noemde. De noordelijk helft van het oostelijk deel van het eiland kwam in Duitse handen, die het deel omdoopte tot Kaiser-Wilhelms-Land. Dit gebied zou het belangrijkste deel uitmaken van de kolonie Duits-Nieuw-Guinea van het Duitse Rijk, die verder bestond uit een aantal eilanden en eilandgroepen (Bismarck-archipel, Marshalleilanden, Noordelijke Salomonseilanden, Carolinen, Palau, Duitse Marianen en Nauru), die in een volgende aflevering worden besproken. Deze kolonie is in Duitse koloniën 8 besproken. Daarnaast was ook Duits-Samoa in de periode 1900-1914 een Duitse kolonie in Oceanië, die dus hoorde dus niet tot Duits-Nieuw-Guinea.

Deutsch-Samoa, zoals het officieel heette, bestond uit de eilanden Upolu, Savai’i, Apolima en Manono. Deze eilanden maakte onderdeel van de Samoaanse eilanden (die vroeger ook de Navigator-eilanden werden genoemd, een archipel van Polynesië ten oosten van Fiji in het zuidelijke deel van de Grote Oceaan. De eilanden waren van vulkanische oorsprong en werden gekenmerkt door de ruige dikbegroeide bergkliffen. De eilandengroep werd op 5 april 1722 ‘ontdekt’ door de Nederlandse ontdekkingsreiziger Jacob Roggeveen (Middelburg, 1 februari 1659 – Middelburg, februari 1729), de man die op 1 augustus 1721 door de West-Indische Compagnie (WIC) werd uitgezonden om het Onbekende Zuidland te vinden en toen toevallig Paaseiland ontdekte. Dat Onbekende Zuidland, dat voluit Terra australis incognita heette, was een verondersteld continent op het zuidelijk halfrond. De term stamt van Ptolemeus, die dacht dat de Indische Oceaan door land omgeven was en Terra Australis aan zijn zuidrand plaatste. Latere cartografen tekenden het land in het zuiden van de wereld, maar zich vooral in de zuidelijke Grote Oceaan veel verder uitstrekkende dan het huidige Antarctica. Toen Abel Tasman op Nieuw-Zeeland landde, meende hij op een deel van Terra Australis te zijn aangekomen. De mythe van Terra Australis werd beëindigd door de reizen van James Cook, die in zijn eerste reis om Nieuw-Zeeland heen voer en op zijn tweede reis de diverse wereldzeeën op hoge zuidelijke breedte doorkruiste. Hij toonde daarmee aan dat een eventueel zuidelijk continent niet op gematigde breedte kon liggen, maar alleen in de poolgebieden. Hierna verdween Terra Australis van de kaart, of het werd vereenzelvigd met het wel werkelijk bestaande continent Australië. Na de ontdekking van de Samoaanse eilanden liet men het eiland weer voor wat het was, een onbeduidend stipje in een onmetelijke oceaan. Pas in 1768 kwam er weer bezoek, ditmaal van de Franse ontdekkingsreiziger Louis Antoine de Bougainville (Parijs, 12 november 1729 – Parijs, 20 augustus 1811) die de eilandengroep een naam gaf: îles du Navigateur ofwel de Schipperseilanden. Naar hem werd een eiland in de Stille Zuidzee genoemd en een mooie plant.

Het duurde tot na 1830 voordat westerlingen meer belangstelling voor Samoa kregen. In de jaren 1838-1842 werd onder leiding van Charles Wilkes door de Amerikaanse marine met zes schepen een expeditiereis door de Pacifische Oceaan ondernemen, wat in 1839 leidde tot een handelsakkoord met de bewoners. De belangrijkste opdracht was eigenlijk ‘het onbekende land in het zuiden Antarctica in kaart te brengen. Sinds Roggeveen was op dat gebied niet veel progressie gemaakt. Een deel Antarctica zou later Wilkesland worden genoemd. Wilkes was trouwens een zeer omstreden figuur. Tijdens de expeditiereis ontpopte hij zich als een ware despoot, die met zeer harde hand over mijn bemanning beschikte en verantwoordelijk was voor de massamoord op de bevolking van de Mamanuca-eilanden. Na zijn terugkeer moest hij voor de krijgsraad verschijnen, die hem naar goed koloniaal gebruik van dat laatste vrijsprak maar vanwege zijn behandeling van de bemanning degradeerde. De schrijver Herman Melville zou naar verluidt Charles Wilkes model hebben laten staan voor zijn kapitein Achab in de roman Moby Dick. Wilkes benoemde John C. Williams tot vertegenwoordiger namens de VS op Samoa, de Britten benoemde in 1847 George Pritchard, een missionaris van de London Missionary Society  tot consul op Samoa en vanaf 1850 ontstonden er ook handelsnederzettingen op Samoa van kooplui uit Hamburg. De belangrijkste daarvan was de groothandelaar Johann Cesar Godeffroy (Kiel, 7 juli 1813 – Hamburg-Blankenese, 9 februari 1885), die we ook al tegenkwamen bij de Duitse betrokkenheid van de andere kolonie in Azië, Duits-Guinea.  Op 28 april 1864 werd Theodor Weber, de leider van het handelskantoor van Godeffroy & Sohn in Apia benoemd tot Duits consul van de Norddeutschen Bundes für Samoa und Tonga en in 1872 tot consul namens het pas daarvoor opgerichte Duitse Rijk.In enkele jaren tijd zorgde Weber ervoor dat het handelshuis de grootste grootgrondbezitter op de Samoaanse eilanden werd. Tegelijkertijd slaagde hij erin ook een enorm privé-vermogen op te bouwen. Het eiland werd in die jaren steeds belangrijker voor de walvisvaart en als steunpunt op de route van het Panamakanaal naar China en Australië. Zowel Groot-Brittannië, de Verenigde Staten, Duitsland als Australië lieten een begerig oog op de eilandengroep vallen.

Op 16 juli 1878 bezetten eenheden van de SMS Ariadne onder het bevel van kapitein Karl Bartholomäus von Werner de dorpen Saluafuata en Falealili op het eiland Upolu en hesen er triomfantelijk de Duitse vlag. Het was het officiële startpunt van de Duitse deelname aan het koloniale conflict met de Verenigde Staten en Groot-Brittannië over het Koninkrijk Samoa. In de tweede helft van de 19e eeuw werden delen van het Koninkrijk Samoa opgeëist door zowel het Verenigd Koninkrijk, Duitsland als de Verenigde Staten. In de jaren 1878-1879 sloten alle drie de grootmachten handelsverdragen op de Samoaanse eilanden, waar op dat moment een strijd om de troon woedde. Op 2 september besloten de drie kemphanen dat Apia en het omliggende gebied een neutrale zone zou zijn die onder het bewind zou staan van de drie consuls. Het eigenlijke begin van de koloniale politiek van het Duitse Keizerrijk onder leiding van rijkskanselier Otto van Bismarck ligt in april 1880. Op 14 april liet de rijkskanselier een wetsvoorstel inbrengen dat als inhoud had dat het rijk garant zou staan voor de belangen op Samoa van het Disconto-Gesellschaft, die deze belangen zou gaan overnemen van de failliet gegane filiaal op Samoa van het handelshuis Godeffroy & Sohn. De nieuwe firma garandeerde daarbij een jaarlijkse uitbetaling van 4,5% op het ingelegde vermogen voor de duur van twintig jaar. De Bundesrat stemde al de daag erna in met het voorstel, maar de Reichstag wees op 27 april het wetsvoorstel met kleine meerderheid af. Ondanks deze parlementaire afwijzing lukte het de Deutschen Handels- und Plantagengesellschaft der Südsee-Inseln zu Hamburg (DHPG) om de handelsbelangen en bezittingen van Godeffroy & Sohn te verwerven. Rond 1877 had DHPG ruim de helft van alle landbouwgrond op Samoa in handen.

Vanaf 1880 heerste er onder enkele Samoaanse stammen een scherpe strijd om de macht in het koninkrijk. Op 10 maart 1881 benoemde de drie koloniale machten Laupepe als opvolger van de op 9 november 1880 gestorven Talavou. De Duitse favoriet Tamasese en de Amerikaanse favoriet Mata’afa Iosefo kwamen daarmee buitenspel te staan. De onderlinge strijd bleef echter voortduren en zou in latere jaren twee keer hevig oplaaien. In de daarop volgende jaren groeide de Duitse invloed, maar het streven van Duitsland het volledige mandaat over het gebied te krijgen sneuvelden bij de Samoa Conferentie die in juli 1887 in Washington werd gehouden. In de Saomaanse Burgeroorlog (1886-1894) steunde Duitsland (nog steeds) de tegenkoning Tamasese. Koning Laupepe zocht daarna steun bij de Britten. In de schermutselingen raakte ook de Amerikanen betrokken nadat door de Duitse handelaren per ongeluk enkele Amerikaanse bezittingen werden vernield. Nadat in 1889 een cycloon zowel de Duitse als Amerikaanse vloot zwaar had getroffen, kwamen de drie westerse mogendheden overeen dat Laupepa’s koningschap hersteld zou worden en onderling sloten ze een fragiel bestand. De burgeroorlog woedde nog vijf jaar voort. Toen Laupepa in 1898 stierf,brak een nieuwe successieoorlog uit omdat de Britten en Amerikanen niet de rechtmatige opvolger Malietoa Tooa Mataafa steunde,, maar de tegenkandidaat Malietoa Tanu. Op 15 maart 1899 was het conflict zo hoog opgelopen dat Amerikaanse en Britse schepen de hoofdstad Apia bombardeerden Apia. Met het Samoa-Vertrag in Berlijn (1899) werd besloten om de eilandengroep te verdelen: Duitsland ging het westelijk deel besturen onder de naam Duits-Samoa (1900–1914), de Verenigde Staten kregen het oostelijk deel van de eilandengroep die Amerikaans-Samoa zou gaan heten en de Britten zagen af van al hun aanspraken op Samoa, maar kregen de Salomonseilanden ter compensatie. De monarchie werd als gevolg van het verdrag afgeschaft, maar er bleef een zekere mate van zelfbestuur bestaan. Het verdrag werd op 2 december 1899 in Washington ondertekend, met uitgewisselde ratificaties op 16 februari 1900. Daarmee was Duits-Samao de enige Duitse kolonie in de Stille Oceaan

Vanaf 1908 begonnen verschillende groeperingen zich tegen de Duitse overheersing te keren. Toen in augustus 1914 de Eerste Wereldoorlog uitbrak viel Nieuw-Zeeland Duits-Samoa binnen. Duitsland weigerde de eilanden op te geven, maar de eilanden waren door hen op geen enkele manier verdedigd en Nieuw-Zeeland kon zonder één schot te lossen Duits-Samoa veroveren en de gehele oorlog bezette. Na het Verdrag van Versailles kreeg Groot-Brittannië een mandaat over de gebieden, dat het overdroeg aan Nieuw-Zeeland. Duits-Samoa werd hernoemd tot West-Samoa. Na de Tweede Wereldoorlog bestuurde Nieuw-Zeeland West-Samoa als een trustschap van de Verenigde Naties. Maar ook de Nieuw-Zeelandse overheersing riep bij de Samoanen verzet op in de vorm van de geweldloze Mau-beweging. Ook de publieke opinie in Nieuw-Zeeland zelf voelde helemaal niks voor het repressieve koloniale bewind en dat leidde ertoe dat een proces van verzelfstandiging kon worden ingezet. Op 1 januari 1962 werd Samoa officieel onafhankelijk en daarmee de eerste onafhankelijke Polynesische staat van de 20e eeuw. In 1976 werd West-Samoa lid van de VN; in 1997 werd de landsnaam gewijzigd in Samoa. Amerikaans-Samoa veroordeelde deze beslissing omdat volgens hen ‘de naamsverandering haar identiteit beschadigde’. Amerikaans-Samoa werd op 20 februari 1929 uiteindelijk een Eilandgebied van de Verenigde Staten. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Amerikaans-Samoa een belangrijke marinebasis in de Stille Oceaan. Er woonden toen meer Amerikaanse mariniers op het eiland dan autochtone inwoners. Die locals werkten op dat moment ook bijna allemaal als legerpersoneel (medisch personeel, reparateur, radiobediende, kantinepersoneel). Ook na de oorlog bleef Amerikaans-Samoa een belangrijke Amerikaanse marinebasis. Het is dus niet verwonderlijk dat de Amerikaanse way of life geheel werd geadopteerd, inclusief scholing en infrastructuur. Een eigenaardigheid is wel dat mensen die op Amerikaans-Samoa geboren zijn wel de Amerikaanse nationaliteit hebben, maar geen Amerikaanse staatsburgers zijn, tenzij een van hun ouders Amerikaans staatsburger is. Hoewel ze dus de Amerikaanse nationaliteit hebben, mogen Amerikaans-Samoanen niet stemmen in presidentsverkiezingen van Amerika. Wel mogen Amerikaans-Samoanen vrij en onbeperkt door de Verenigde Staten reizen. De Samoanen hebben het recht om één afgevaardigde te kiezen voor het Huis van Afgevaardigden, maar deze afgevaardigde mag daar niet stemmen en is feitelijk een waarnemer.