MUIZENEST

‘Ha lekker. Weer blauwe hap, dat hoort eigenlijk ook wel op een woensdagavond’, zei een van de bestuursleden terwijl hij zijn vork naar het bord nasi voor hem bracht.
‘Blauwe hap?’, vroeg de voorzitter terwijl hij mij verbaasd aankeek en waarschijnlijk hoopte dat ik het antwoord wist op zijn impliciete vraag waar dit nou weer op sloeg. Met een kort schouderophalen gaf ik aan dat ik hem ditmaal niet kon helpen. Hij keerde zich dus met zijn vraag naar de buurman, die met deze raadselachtige opmerking was begonnen.
‘Ik kan wel merken dat jullie twee niet in dienst zijn geweest’, zuchtte die, met de toevoeging dat elke woensdagavond nasi voorgeschoteld werd en dat dit als ‘blauwe hap’ bekend stond. Hij had echter geen flauw benul waarom die toch altijd wat geelachtige prak ‘blauwe hap’ werd genoemd.

De speurtocht leidt al snel tot de bevestiging dat de uitdrukking inderdaad te herleiden is naar ons vaderlandse leger, meer specifiek naar de Koninklijke Marine. Daar was het al vanaf de negentiende eeuw de traditie dat zowel op de schepen als bij het marinevolk op de wal elke woensdagavond een Indische rijsttafel werd geserveerd. Tussen 1816 en 1949 waren schepen van de Koninklijke Marine in het toenmalige Nederlands-Indië gestationeerd om de overzeese kolonie te verdedigen, zoals dat in officieel jargon heet. In werkelijkheid waren deze zogenaamde Politionele Acties een regelrechte oorlogvoering tegen de Indonesiërs die na enkele eeuwen onderdrukking en uitbuiting wel eens eigen baas in eigen land wilden spelen. In elk geval, vanuit die lange tijd in de archipel stammen veel Indische gebruiken en woorden bij de Koninklijke Marine. De ‘blauwe hap’ is er daar een van, de lollige benaming van ‘Indonesische maaltijd’.

Met ‘blauw’ werd dus Indisch-Nederlands bedoeld! Iemand werd door de volbloed Hollanders of totoks (ook volbloed Nederlanders, maar geboren in Nederlands-Indië) ‘een blauwe’ genoemd als die persoon een Indonesische afkomst had. In zijn ‘Woordenboek Jan Soldaat in Indonesië’ (1980), een bonte verzameling van woorden, uitdrukkingen, verhalen en anderszins die als gemeenschappelijk kenmerk hebben dat ze op een of andere manier met de militaire dienst te maken hebben, citeert Henk Salleveldt bij zijn uitleg over blauw: ‘Indisch-Nederlands. Wat moet zo’n totok nou met een blauw grietje?’. Soms werd de benaming ook binnen de indo-groep gebruikt om een indo met wat te veel verbeelding op zijn nummer te zetten. Het is duidelijk dat de term niet vleiend is bedoeld, integendeel. Zo werden de lagere ambtenaren van Indonesische afkomst ‘blauwe trekhonden’ genoemd en de lagere militairen van Indonesische afkomst ‘blauwe bloedhonden’. Bij de marine was ‘blauwe piel’ een scheldwoord voor iemand van Indonesische afkomst.

Hier en daar wordt beweerd dat gedurende de Politionele Acties, de laatste van de honderden koloniale oorlogen die Nederland in den vreemde heeft gevoerd, de term ‘blauwe’ werd vervangen door ‘plopper’. Dat het dus synoniemen zouden zijn. (NB: gelukkig hield de traditionele maaltijd zijn oude naam. ‘Ha, een plopper hap’, hoor ik het bestuurslid nog niet zeggen.) Dat lijkt me een misvatting. De term ‘plopper’ is de Nederlandse verbastering in de Bersiap van het Indonesische woord ‘pelopor’, dat voortrekker of voorvechter betekent. M. De Coster (2007) zegt in zijn ‘Groot scheldwoordenboek’ dat het woord werd in de Nieuw-Guinea-periode werd gebruikt. Tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd kende men het in de betekenis van ‘voorloper, verkenner, wegbereider’, maar Nederlandse militairen in Indonesië gebruikten ook een werkwoord plopperen in de zin van ‘stelen’. In Nieuw-Guinea werd een plopper beschouwd als ‘opstandeling of politiek extremist’.

In de Nederlandse literatuur zijn enkele ‘fraaie’ voorbeelden te vinden, zoals: ‘En zooals men in het Amsterdamsche ghetto, wanneer er ‘matschudding’ in de buurt is, de kinderen Israëls elkaar hoort schelden voor smous, leip, parg, zoo kan men, als er ‘mikmak’ is in de indo-wijk Krembangan te Soerabaja of in Kemajoran te Batavia, de Indo’s elkaar hooren bombardeeren met het geheele scheldwoorden-vocabulaire, dat in den loop der eeuwen door pigmentvreters is uitgevonden: katjang, lip-lap, blauwe, klipsteen, kakkerlak enz.’ (De Groene Amsterdammer, 07/01/1922), ‘Het was een halve plopper, en daar schaamde hij zich voor’ (Jan Cremer, Ik Jan Cremer, 1964), ‘Die peloppers zijn beulen, maar onze reactie is net zo barbaars’. (Jacob Zwaan, Soldaat in Indië, 1969), ‘Hij is toch geen nikker?’ vroeg De Gier. ‘Meer een blauwe zou ik zeggen, een plopper.’ (Janwillem van de Wetering, De straatvogel, 1982), ‘Ik sla al je tanden uit die rotbek van je, smerige blauwe!’ (Theodor Holman, Een lekker leven, 1986), ‘Ja zeker, er was geen twijfel mogelijk: het was een blauwe, zoals men het vulgair noemt, anders gezegd een indo of pelopper’. (Gerard Reve, Het Boek van Violet en Dood, 1996)

Maar waar komt dan het gebruik van het woord ‘blauw’ vandaan? De meest simpele verklaring is dat het een ordinaire racistische aanduiding is. ‘Blauw’ had vroeger namelijk ook de betekenis van ‘onbetekenend, nietig, van weinig waarde’. Het is veelzeggend dat de indo’s juist met deze blauw werden aangeduid. Niet altijd zijn de simpelste verklaringen ook de juiste, maar in dit geval kan niet worden uitgesloten dat het toch het geval is.

Er zijn echter ook een paar noemenswaardige andere verklaringen op internet te vinden, die variëren van totaal onzinnig tot wat vergezocht:
– Veel Europese marinemensen kregen in de tropen bij de geringste inspanning een ‘rode kop. Inheemse collega’s noemden hun daarom ‘roodhuiden’ of ‘rode jongens’. Dat kwam natuurlijk die marinemannen ter ore en als reactie daarop kregen de Indische matrozen de spotnaam ‘blauwe jongens’. De naam werd daarna ingeburgerd. In Nederland werd het sindsdien als spotnaam gebruikt, maar door de Indonesiërs in Nederland werd het steeds meer als geuzennaam gebruikt;
– De Indonesische KNIL-militairen waren gestationeerd in Nieuw-Guinea en hadden blauwe baretten. Vanwege die baretten werden ze ‘blauwen’ genoemd;
– De blauwe hap wordt geserveerd aan mariniers en die dragen bij formele gelegenheden een blauw uniform;
– De term komt uit Indië waar onze jongens in die tijd gezeten hebben. Daar kregen ze eten dat in de eetzalen werd bereid. De borden en de schorten van de koks werden gewassen in hetzelfde water. Hierdoor werden de borden blauw en ontstond de term ‘blauwe hap’. De term is dus niet, zoals veel mensen denken, een hint richting de huidskleur van anderen.
– Die Indonesische jongens hadden erg zwart haar en als dat haar nat was en ze tegen de zon in stonden, leek het wel of er een blauwe gloed rond hun haar hing. Dat was helemaal het geval als ze wat brylcreem in hun haar hadden. Daarom werden ze ‘blauwen’ genoemd;
– Alle indo’s hadden, net als de meeste kinderen van Aziatische afkomst, als baby een zwartblauwige pigmentvlek rond hun stuitje, die geleidelijk geheel verdween: de zogenaamde Mongolenvlek ofwel Archipelvlek. Aan de blauwige vlek danken ze hun naam ‘blauwen’. De pigmentvlek dankt haar naam aan een Duitse hoogleraar die in 1885 de moedervlek waarnam bij Japanse baby’s en toen beweerde dat de moedervlek kenmerkend is voor het Mongolische ras. Mongolenvlekken worden echter ook vaak gezien bij Oost-Afrikaanse kinderen, bij blanke kinderen komen ze slechts sporadisch voor. Het is niet duidelijk hoe mongolenvlekken ontstaan. In een mongolenvlek bevinden zich klompjes van pigmentcellen die zich diep in de lederhuid bevinden. Bij de foetus verplaatsen pigmentcellen zich naar de opperhuid om zich daar blijvend te nestelen. Men vermoed dat er een vertraging plaatsvindt van deze migratie, waardoor deze pas in de eerste levensjaren voltooid wordt. De Mongolenvlek is als geboortevlek bij velen onbekend. Soms worden ze aangezien voor sporen van kindermishandeling. Veel Indo’s hebben bijvoorbeeld hun onwetende kraamhulp of oppas moeten uitleggen dat het geen blauwe pijnplekken waren!